 |
| Ο συμπατριώτης μας , Αργύρης Σφουντούρης |
Δίστομο 1944 – ένα
δύσκολο κεφάλαιο μεταξύ Γερμανών, Αυστριακών και Ελλήνων. Μια θεατρική
περφόρμανς καταδείχνει στις 5 και 6 Δεκεμβρίου στο Θέατρο Μαξίμ Γκόρκι
του Βερολίνου παραλληλισμούς τού παρελθόντος και του παρόντος και
γεφυρώνει τις ιδεολογικές τους εκτροπές. Στην 70η επέτειο των
«αντιποίνων» αρχές Ιουνίου 2014 έπαιξε μια θεατρική ομάδα μαθητών της
Γερμανικής Σχολής Αθηνών (ΓΣΑ) και του Γυμνασίου τού Διστόμου το έργο
«Παιδιά του πολέμου». Το diablog.eu παρακάλεσε τη Ρεγγίνα Βίζιγκερ την
Ειρήνη Βάζου να καταγράψουν ένα σύντομο χρονικό της πολιτιστικής
συνεργασίας μεταξύ Καλαβρύτων, Διστόμου και της Γερμανικής Σχολής
Αθηνών, η συνέχιση τής οποίας είναι αβέβαιη…
Οι συλλογικές διαμαρτυρίες κατά των προβλεπομένων αυστηρών μέτρων λιτότητας απετέλεσαν για πολλούς Έλληνες έκφραση ελπίδας. Η βίαιη αντίδραση της αστυνομίας και η είσοδος ενός νεοναζιστικού κόμματος στη Βουλή ήταν ωστόσο ένα εφιαλτικό ξύπνημα.
Ο ηθοποιός Κωστής Καλλιβρετάκης θα περιγράψει στο Θέατρο Μαξίμ Γκόρκι με την παράσταση-ανάγνωση «Θυμηθείτε το Δίστομο» την τρέχουσα ελληνική τραγωδία και τη δύναμη της αντίστασης. Ένας πολύ ιδιαίτερος προσκεκλημένος θα είναι ο Αργύρης Σφουντούρης, αυτόπτης μάρτυρας των τότε γεγονότων, η ζωή του οποίου απετέλεσε για τον Στέφαν Χάουπτ τη βάση για ένα συγκλονιστικό ντοκιμαντέρ.
Στα πλαίσια ενός πρότζεκτ μαθητικών συναντήσεων μεταξύ Διστόμου και της ΓΣΑ δημιουργήθηκε η παράσταση «Παιδιά του πολέμου», που –ορμώμενη από τα γεγονότα του Διστόμου– λειτουργεί ως γέφυρα προς συνομήλικους εφήβους που υφίστανται τα πάνδεινα στα σημερινά παγκόσμια πεδία των πολεμικών συγκρούσεων. Η ιδέα της παράστασης δουλεύτηκε υπό την καθοδήγηση του έμπειρου Αυστριακού σκηνοθέτη Μάρτιν Σάρνχορστ.
Όταν ο Reinhard Schabbon αρχίζει το 1993 να εργάζεται ως καθηγητής στη Γερμανική Σχολή Αθηνών (ΓΣΑ) ενδιαφέρεται ιδιαίτερα όχι μόνο για το διδακτικό του έργο στη Σχολή αλλά και για τη χώρα που τον φιλοξενεί. Θέλει να γνωρίσει πώς ζουν οι άνθρωποι στη χώρα αυτή, τι τους απασχολεί, ποιά πολιτικά και κοινωνικά θέματα κινητοποιούν την κοινή γνώμη. Έτσι πέφτει πάνω σε ένα άρθρο του Αργύρη Σφουντούρη στην εφημερίδα «Athener Zeitung» (που σήμερα ονομάζεται Griechenlandzeitung), όπου περιγράφει το απεχθές έγκλημα των γερμανικών δυνάμεων κατοχής στο Δίστομο, μια κωμόπολη κοντά στους Δελφούς.
Έτσι μαθαίνει ο Reinhard Schabbon για πρώτη φορά την έκταση των εγκλημάτων πολέμου των Γερμανών στην Ελλάδα. Συγκλονισμένος –όχι μόνο από τη φρικαλεότητα των πράξεων βίας, αλλά κυρίως από το γεγονός ότι αυτό το τμήμα της γερμανικής ιστορίας αποσιωπάται στη χώρα των θυτών– γεννιέται μέσα του η βεβαιότητα ότι κυρίως οι νέοι άνθρωποι έχουν το δικαίωμα γνώσης της ιστορικής αλήθειας. Σε αυτό το πνεύμα διοργανώνει τις πρώτες εξορμήσεις με γερμανόφωνους μαθητές της Γερμανικής Σχολής στις γιορτές μνήμης του Διστόμου. Παράλληλα προσπαθεί να έρθει σε επαφή με επιζήσαντες. Οι συναντήσεις των γερμανόφωνων μαθητών με μαθητές του Λυκείου Διστόμου είναι από την αρχή βασικό στοιχείο του εγχειρήματός του και η διευθύντρια τού εκεί Λυκείου Ελένη Μπόκου τον υποστηρίζει σε αυτό. Με τον Αργύρη Σφουντούρη τον συνδέει πολύ γρήγορα στενή φιλία.
Το 1995/96 συμμετέχουν ο Dr. Dieter Köpper και ο Reinhart Schabbon με τις τάξεις τους (10η τάξη, δηλ. Α΄ λυκείου) για πρώτη φορά στις γιορτές μνήμης για τα θύματα των γερμανικών εγκλημάτων πολέμου στα Καλάβρυτα (στις 13/12) και στο Δίστομο (στις 10/06).
Μετά την επιστροφή τού Schabbon στη Γερμανία το 1997 αναλαμβάνουν οι συνάδελφοί του Regina Wiesinger και Ειρήνη Βάζου τη συνέχιση των επισκέψεων στο Δίστομο. Όταν ο διευθυντής της ΓΣΑ Dr. Dieter Voß εγκρίνει το αίτημα τής Regina Wiesinger για μια πολυήμερη επίσκεψη στο Δίστομο, είναι πλέον εφικτή η καλλιέργεια στενότερων σχέσεων μεταξύ των μαθητών των δύο σχολείων στα πλαίσια της ημέρας μνήμης.
Ο Reinhard Schabbon διοργανώνει τακτικά ταξίδια μαθητικών ομάδων από τη Γερμανία στο Δίστομο. Συμμετέχει ενεργά στον διάλογο για τη διεκδίκηση των γερμανικών πολεμικών οφειλών και την επιστροφή του κατοχικού δανείου και διοργανώνει διαλέξεις πληροφόρησης για το θέμα αυτό.
Όταν η Ειρήνη Βάζου επισκέπτεται το 1996 με τη 10η τάξη της τα Καλάβρυτα, γνωρίζει ήδη πολύ καλά την ιστορία της γερμανικής κατοχής στην Ελλάδα.
Στα μέσα της δεκαετία του ΄90 η Ειρήνη Βάζου αποκτά, λόγω της συνεργασίας της σε ένα βιβλίο για την γερμανοελληνική μεταπολεμική ιστορία, επαφές με επιζώντες των γερμανικών εγκλημάτων στα Καλάβρυτα, που συμφωνούν να συζητήσουν με μαθητές. Στην εκδήλωση επιθυμίας της για συναντήσεις με μαθητές από τα Καλάβρυτα, ο διευθυντής του λυκείου, ιδρυτής του Δημοτικού Μουσείου Καλαβρυτινού Ολοκαυτώματος και συλλέκτης μαρτυριών των επιζώντων, Χρήστος Φωτεινόπουλος, της δίνει με έμμεσο τρόπο να καταλάβει ότι κάτι τέτοιο δεν είναι εφικτό κατά την ημέρα μνήμης.
Άλλοι συμβαλλόμενοι το επιβεβαιώνουν: Αυτή η ημέρα είναι γεμάτη πόνο, θρήνο και θλίψη. «Κάθε χρόνο η μέρα αυτή είναι σαν καμτσικιά», λέει ο Χρήστος Αντωνόπουλος που το 1943 ήταν τεσσάρων ετών. «Αλλά μας βοηθά να το ξεπεράσουμε». Η συμμετοχή λοιπόν των μαθητών της Γερμανικής Σχολής στην εκδήλωση μνήμης είναι καλοδεχούμενη, αλλά μια στενότερη επαφή, αρχικά τουλάχιστον, δεν πραγματοποιείται.
Κατά τη διάρκεια των εκδηλώσεων για την 60η επέτειο τής καταστροφής των Καλαβρύτων (2003) η Ειρήνη Βάζου γνωρίζει έναν νέο συνάδελφο, που μόλις έχει μετατεθεί στα Καλάβρυτα. Ο Ανδρέας Παπαγεωργίου είναι ανοιχτός για τη μαθητική συνάντηση κι έτσι ξεκινά μια νέα εποχή.
Οι δυο συνάδελφοι επιτυγχάνουν τη συνάντηση των μαθητών των δυο σχολείων και την προσωπική τους γνωριμία στον εκάστοτε τόπο τους, δηλαδή στα Καλάβρυτα και στην Αθήνα. Οι μαθητές καλούνται να επεξεργαστούν από κοινού ένα θέμα που να έχει σχέση με τη ζωή τους και που να συμπεριλαμβάνει τον τότε πόλεμο. Το έγκλημα πολέμου καθεαυτό δεν βρίσκεται στο επίκεντρο, μια και τα γεγονότα είναι σε όλους γνωστά.
Τα μέλη των δυο μαθητικών ομάδων «κληρονόμησαν» το παρελθόν αυτό με διαφορετικό τρόπο, η διαφορά ανάμεσα σε θύτες και θύματα δεν επιτρέπεται να αποσιωπηθεί. Στις μαθητικές συναντήσεις τα γεγονότα δεν επαναλαμβάνονται πιστά, γιατί η ματιά επικεντρώνεται στο κοινό παρόν και μέλλον. Γι αυτόν το λόγο τα επιλεγμένα θέματα έχουν κοινωνική χροιά. Με αυτή την προσπάθεια είναι συνυφασμένη η ελπίδα, οι μαθητές, απόγονοι θυτών και θυμάτων, να θυμούνται αργότερα το δικό τους κοινό παρελθόν, ο καθένας με τον τρόπο του.
Έτσι τίθενται οι βάσεις τόσο ιδεολογικά όσο και ουσιαστικά. Κάθε χρόνο η συνάντηση έχει κάποιο διαφορετικό κεντρικό θέμα. Τα πρώτα χρόνια ανήκουν στον πειραματισμό, αλλά με την επίλυση πρακτικών προβλημάτων μεγαλώνει η εμπειρία. Η φιλοξενία στα Καλάβρυτα είναι αρχικά εντυπωσιακή: ο δήμαρχος Παπαδόπουλος προσκαλεί μεν όλους τους συμμετέχοντες μαθητές σε φαγητό στην ταβέρνα, αλλά περνούν δέκα μήνες έως ότου ο Ανδρέας Παπαγεωργίου πάρει από την οικεία Διεύθυνση Εκπαίδευσης την έγκριση για την επίσκεψη στην Αθήνα. Όταν στα επόμενα χρόνια αλλάζει η αναλογία των πολιτικών δυνάμεων στο Δημοτικό Συμβούλιο των Καλαβρύτων, γίνεται όλοι και πιο δύσκολο και τέλος αδύνατο να δοθεί η απαραίτητη οικονομική υποστήριξη για την επίσκεψη στην Αθήνα.
Στη Γερμανική Σχολή Αθηνών δείχνουν πολλοί συνάδελφοι των καθηγητών μεγάλο ενδιαφέρον για το πρότζεκτ αυτό, γεγονός που αποδεικνύεται και από την έντονη συμμετοχή στην ενδοσχολική επιμόρφωση με θέμα «Θύμηση και μνήμη» τον Σεπτέμβριο του 2004. Μια και η ΓΣΑ δεν μπορεί να σιτίσει μεγάλες μαθητικές ομάδες, αναλαμβάνει το Μορφωτικό Τμήμα της Γερμανικής Πρεσβείας στην Αθήνα το ρόλο αυτό – μέχρι σήμερα.
Όταν η Ειρήνη Βάζου συνταξιοδοτείται το 2007 αναλαμβάνει η Regina Wiesinger το πρότζεκτ. Έχει την ευρεία υποστήριξη των συναδέλφων της. Το Διοικητικό Συμβούλιο της ΓΣΑ καλύπτει το κόστος της μεταφοράς των μαθητών από τα Καλάβρυτα.
Έτσι η μαθητική συνάντηση με τα Καλάβρυτα ανήκει σταθερά στο πρόγραμμα των ετήσιων εκδηλώσεων της ΓΣΑ, από τη καλή συναδελφική συνεργασία γεννιούνται φιλίες. Ο Ανδρέας Παπαγεωργίου μπόρεσε μεν να αποδυναμώσει τις αντιδράσεις και να αντιμετωπίσει τις δυσκολίες στα Καλάβρυτα. Καταλήγει ωστόσο στο συμπέρασμα ότι τελικά στα Καλάβρυτα δεν κατανόησαν ποτέ το νόημα του πρότζεκτ. Οι λόγοι μπορούν να αναζητηθούν στην πικρία για την αντιμετώπιση στο παρελθόν των γερμανικών εγκλημάτων πολέμου στην Ελλάδα από την Ομοσπονδιακή Δημοκρατία της Γερμανίας. Κανένας θύτης δεν τιμωρήθηκε ποτέ, οι πράξεις βίας χαρακτηρίζονταν επί μακρό ως «μέτρα στο πλαίσιο της διεξαγωγής του πολέμου». Στη γιορτή μνήμης στα Καλάβρυτα ήρθε για πρώτη φορά ο Γερμανός πρέσβης το 1995. Για να ακουστεί η φωνή τους, ξεκίνησαν περίπου 200 κάτοικοι του Διστόμου τη δεκαετία του ΄90 δικαστική διαδικασία, ασκώντας αγωγή για τις πολεμικές αποζημιώσεις.
Σε αυτό το πλαίσιο και για να ενισχύσουν τις απαιτήσεις προσχώρησαν όλοι οι πληγέντες οικισμοί της Ελλάδας στην Ένωση των Μαρτυρικών Πόλεων & Χωριών. Έτσι το θέμα των πολεμικών αποζημιώσεων βρέθηκε στο προσκήνιο των συζητήσεων. Κατά την επίσκεψη του Γερμανού Προέδρου Rau στα Καλάβρυτα το 2000 οι επιζώντες διευκρίνισαν, ότι θέμα δεν είναι τα χρήματα αλλά η παραδοχή της ενοχής. Τον παρακάλεσαν να βοηθήσει, ώστε να μάθουν στη Γερμανία για τα εγκλήματα πολέμου. Μια άλλη ομάδα ωστόσο επιμένει ότι η ανάμνηση πρέπει να επαναλαμβάνει τα γεγονότα όπως ακριβώς συνέβηκαν, ότι δεν είναι εφικτή μια επιστημονική έρευνα ιδία ευθύνη και ότι δεν μπορεί να γίνει αποδοχή οποιασδήποτε προσπάθειας συμφιλίωσης –και απορρίπτει μια αναπλαστική ανάμνηση, όπως αυτή που επιδιώκει το μαθητικό πρότζεκτ.
Αυτές οι απόψεις κερδίζουν –σε συνδυασμό με τα οικονομικά και κοινωνικά προβλήματα στην Ελλάδα της κρίσης– έδαφος, τροφοδοτούμενες από την γενικότερη δυσπιστία απέναντι στη Γερμανία και συνοδευόμενες από έντονη απόρριψη της γερμανικής οικονομικής πολιτικής. Ο Ανδρέας Παπαγεωργίου, που τόσο καιρό δεν αποθαρρυνόταν, δέχεται επίθεση όχι μόνο από μεμονωμένα άτομα, αλλά και από την Διεύθυνση Εκπαίδευσης εξαιτίας των προσπαθειών του για την ελληνογερμανική μαθητική συνάντηση. Αυτό τον αναγκάζει να διακόψει την συνεργασία με τη Γερμανική Σχολή Αθηνών το 2012. Οι Γερμανοί συνάδελφοι της ΓΣΑ ελπίζουν η κατάσταση αυτή να είναι παροδική.
Το 2008 ο Διευθυντής του Λυκείου Διστόμου Παναγιώτης Παπαγγελής εκφράζει την επιθυμία εντατικοποίησης της συνεργασίας με τη Γερμανική Σχολή Αθηνών, ανοίγοντας έτσι τον δρόμο για μια μαθητική συνάντηση παρόμοια εκείνης με τα Καλάβρυτα. Η Regina Wiesinger βρίσκει στο πρόσωπο της Βασιλικής Καρανάσου μια άξια και ικανή υπεύθυνη του πρότζεκτ και μια συνάδελφο που χαίρει εκτίμησης στο Δίστομο χάρη στο αξιόλογο παιδαγωγικό της έργο. Με τον τρόπο αυτό η συνεργασία των μαθητών από το Δίστομο και από την Αθήνα γίνεται για τον ντόπιο πληθυσμό διαυγής, κι έτσι το πρότζεκτ της μαθητικής συνάντησης βρίσκει την ευρεία συγκατάθεση της τοπικής κοινωνίας.
Το ότι μεγάλο ποσοστό των κατοίκων του Διστόμου ενδιαφέρεται για το έργο αυτό και υποστηρίζει τη μαθητική συνάντηση, γεγονός που αποδεικνύεται από την αθρόα συμμετοχή τους στις πολύπτυχες κοινές δράσεις. Μια από αυτές είναι η κοινή ενασχόληση με τη θεατρική ανάγνωση «Παιδιά του πόλεμου» υπό τη διεύθυνση του σκηνοθέτη Martin Scharnhorst, που είχε πρεμιέρα στο πλαίσιο της Γιορτής Μνήμης 2014 στο θέατρο του Μαυσωλείου του Διστόμου και παρουσιάστηκε στη συνέχεια στη Γερμανική Σχολή Αθηνών.
Η υποστήριξη του πρότζεκτ από την τοπική κοινωνία διευκόλυνε αντίστοιχα και την εμβάθυνση της ελληνογερμανικής συνεργασίας, όπως π.χ. με τη συμμετοχή μαθητών από το Δίστομο στην εκπαιδευτική εκδρομή στο Βερολίνο που διοργανώνει κάθε χρόνο η ΓΣΑ. Τέλη Μαΐου 2013 εκπροσωπεί η μαθήτρια Αφροδίτη Μπασδέκη –ο παππούς τής οποίας ανήκει στους ελάχιστους επιζώντες της σφαγής της 10ης Ιουνίου 1944 – το Δίστομο σε μια εκδήλωση για τις γερμανοελληνικές σχέσεις τού Συλλόγου «Κατά της λήθης – Υπέρ της Δημοκρατίας» στο Βερολίνο. Ιδιαίτερη σημασία έχει επίσης η απονομή του βραβείου Waltraud-Netzer σε αυτό το Πρότζεκτ Συνάντησης Μαθητών από τον Σύλλογο «Κατά της λήθης – Υπέρ της Δημοκρατίας» τον Νοέμβριο του 2013.
Ο διπολιτισμικός και διμερής προσανατολισμός των πρότζεκτ συνάντησης μαθητών θα μπορούσε να αποτελέσει πρότυπο για τη δημιουργία μιας κοινής ευρωπαϊκής κουλτούρας μνήμης, απαραίτητη προϋπόθεση για την ευρωπαϊκή συνοχή και σύγκλιση.
Voicing Resistance Festival, Maxim-Gorki-Theater Berlin
Παρασκευή 5/12/2014 10:00 μ.μ. και Σάββατο 7:30 μ.μ. 6/12/2014 Studio Я
Συμμετέχοντες
Αργύρης Σφουντούρης / Κωστής Καλλιβρετάκης / Μιχαήλ Φωτόπουλος
Ηχητικός σχεδιασμός Μιχαήλ Φωτόπουλος, μετάφραση Κορίννα Σταθάκου
Φωτό: Νίκος Α. Λιάσκος (Α. Σφουντούρης), Esra Rothoff (Teaser), Νίκος Α. Λιάσκος (A. Σφουντούρης), Kathrin Schmitz, Charlotte Enzmann, Friedhelm Boll (παράσταση στο Δίστομο)
Για κανονική προβολή με την επίσημη ιστοσελίδα, ΚΛΙΚ ΕΔΩ
Το θέατρο διαμεσολαβεί ανάμεσα στο τότε και στο τώρα
Στην κωμόπολη Δίστομο της κεντρικής Ελλάδας σφαγιάστηκαν το 1944 σε «αντίποινα» 218 κάτοικοί της από την 4η Αστυνομική Τεθωρακισμένη Μεραρχία Γρεναδιέρων των Ες Ες. 70 χρόνια αργότερα σχεδόν μισό εκατομμύριο Έλληνες ψηφίζει το νεοναζιστικό κόμμα «Χρυσή Αυγή».Οι συλλογικές διαμαρτυρίες κατά των προβλεπομένων αυστηρών μέτρων λιτότητας απετέλεσαν για πολλούς Έλληνες έκφραση ελπίδας. Η βίαιη αντίδραση της αστυνομίας και η είσοδος ενός νεοναζιστικού κόμματος στη Βουλή ήταν ωστόσο ένα εφιαλτικό ξύπνημα.
Ο ηθοποιός Κωστής Καλλιβρετάκης θα περιγράψει στο Θέατρο Μαξίμ Γκόρκι με την παράσταση-ανάγνωση «Θυμηθείτε το Δίστομο» την τρέχουσα ελληνική τραγωδία και τη δύναμη της αντίστασης. Ένας πολύ ιδιαίτερος προσκεκλημένος θα είναι ο Αργύρης Σφουντούρης, αυτόπτης μάρτυρας των τότε γεγονότων, η ζωή του οποίου απετέλεσε για τον Στέφαν Χάουπτ τη βάση για ένα συγκλονιστικό ντοκιμαντέρ.
Στα πλαίσια ενός πρότζεκτ μαθητικών συναντήσεων μεταξύ Διστόμου και της ΓΣΑ δημιουργήθηκε η παράσταση «Παιδιά του πολέμου», που –ορμώμενη από τα γεγονότα του Διστόμου– λειτουργεί ως γέφυρα προς συνομήλικους εφήβους που υφίστανται τα πάνδεινα στα σημερινά παγκόσμια πεδία των πολεμικών συγκρούσεων. Η ιδέα της παράστασης δουλεύτηκε υπό την καθοδήγηση του έμπειρου Αυστριακού σκηνοθέτη Μάρτιν Σάρνχορστ.
Οι πρώτες μαθητικές συναντήσεις στο Δίστομο
Όταν ο Reinhard Schabbon αρχίζει το 1993 να εργάζεται ως καθηγητής στη Γερμανική Σχολή Αθηνών (ΓΣΑ) ενδιαφέρεται ιδιαίτερα όχι μόνο για το διδακτικό του έργο στη Σχολή αλλά και για τη χώρα που τον φιλοξενεί. Θέλει να γνωρίσει πώς ζουν οι άνθρωποι στη χώρα αυτή, τι τους απασχολεί, ποιά πολιτικά και κοινωνικά θέματα κινητοποιούν την κοινή γνώμη. Έτσι πέφτει πάνω σε ένα άρθρο του Αργύρη Σφουντούρη στην εφημερίδα «Athener Zeitung» (που σήμερα ονομάζεται Griechenlandzeitung), όπου περιγράφει το απεχθές έγκλημα των γερμανικών δυνάμεων κατοχής στο Δίστομο, μια κωμόπολη κοντά στους Δελφούς.
Έτσι μαθαίνει ο Reinhard Schabbon για πρώτη φορά την έκταση των εγκλημάτων πολέμου των Γερμανών στην Ελλάδα. Συγκλονισμένος –όχι μόνο από τη φρικαλεότητα των πράξεων βίας, αλλά κυρίως από το γεγονός ότι αυτό το τμήμα της γερμανικής ιστορίας αποσιωπάται στη χώρα των θυτών– γεννιέται μέσα του η βεβαιότητα ότι κυρίως οι νέοι άνθρωποι έχουν το δικαίωμα γνώσης της ιστορικής αλήθειας. Σε αυτό το πνεύμα διοργανώνει τις πρώτες εξορμήσεις με γερμανόφωνους μαθητές της Γερμανικής Σχολής στις γιορτές μνήμης του Διστόμου. Παράλληλα προσπαθεί να έρθει σε επαφή με επιζήσαντες. Οι συναντήσεις των γερμανόφωνων μαθητών με μαθητές του Λυκείου Διστόμου είναι από την αρχή βασικό στοιχείο του εγχειρήματός του και η διευθύντρια τού εκεί Λυκείου Ελένη Μπόκου τον υποστηρίζει σε αυτό. Με τον Αργύρη Σφουντούρη τον συνδέει πολύ γρήγορα στενή φιλία.
Το 1995/96 συμμετέχουν ο Dr. Dieter Köpper και ο Reinhart Schabbon με τις τάξεις τους (10η τάξη, δηλ. Α΄ λυκείου) για πρώτη φορά στις γιορτές μνήμης για τα θύματα των γερμανικών εγκλημάτων πολέμου στα Καλάβρυτα (στις 13/12) και στο Δίστομο (στις 10/06).
Μετά την επιστροφή τού Schabbon στη Γερμανία το 1997 αναλαμβάνουν οι συνάδελφοί του Regina Wiesinger και Ειρήνη Βάζου τη συνέχιση των επισκέψεων στο Δίστομο. Όταν ο διευθυντής της ΓΣΑ Dr. Dieter Voß εγκρίνει το αίτημα τής Regina Wiesinger για μια πολυήμερη επίσκεψη στο Δίστομο, είναι πλέον εφικτή η καλλιέργεια στενότερων σχέσεων μεταξύ των μαθητών των δύο σχολείων στα πλαίσια της ημέρας μνήμης.
Ο Reinhard Schabbon διοργανώνει τακτικά ταξίδια μαθητικών ομάδων από τη Γερμανία στο Δίστομο. Συμμετέχει ενεργά στον διάλογο για τη διεκδίκηση των γερμανικών πολεμικών οφειλών και την επιστροφή του κατοχικού δανείου και διοργανώνει διαλέξεις πληροφόρησης για το θέμα αυτό.
Η απαρχή της μαθητικής συνάντησης με τα Καλάβρυτα
Όταν η Ειρήνη Βάζου επισκέπτεται το 1996 με τη 10η τάξη της τα Καλάβρυτα, γνωρίζει ήδη πολύ καλά την ιστορία της γερμανικής κατοχής στην Ελλάδα.
Στα μέσα της δεκαετία του ΄90 η Ειρήνη Βάζου αποκτά, λόγω της συνεργασίας της σε ένα βιβλίο για την γερμανοελληνική μεταπολεμική ιστορία, επαφές με επιζώντες των γερμανικών εγκλημάτων στα Καλάβρυτα, που συμφωνούν να συζητήσουν με μαθητές. Στην εκδήλωση επιθυμίας της για συναντήσεις με μαθητές από τα Καλάβρυτα, ο διευθυντής του λυκείου, ιδρυτής του Δημοτικού Μουσείου Καλαβρυτινού Ολοκαυτώματος και συλλέκτης μαρτυριών των επιζώντων, Χρήστος Φωτεινόπουλος, της δίνει με έμμεσο τρόπο να καταλάβει ότι κάτι τέτοιο δεν είναι εφικτό κατά την ημέρα μνήμης.
Άλλοι συμβαλλόμενοι το επιβεβαιώνουν: Αυτή η ημέρα είναι γεμάτη πόνο, θρήνο και θλίψη. «Κάθε χρόνο η μέρα αυτή είναι σαν καμτσικιά», λέει ο Χρήστος Αντωνόπουλος που το 1943 ήταν τεσσάρων ετών. «Αλλά μας βοηθά να το ξεπεράσουμε». Η συμμετοχή λοιπόν των μαθητών της Γερμανικής Σχολής στην εκδήλωση μνήμης είναι καλοδεχούμενη, αλλά μια στενότερη επαφή, αρχικά τουλάχιστον, δεν πραγματοποιείται.
Κατά τη διάρκεια των εκδηλώσεων για την 60η επέτειο τής καταστροφής των Καλαβρύτων (2003) η Ειρήνη Βάζου γνωρίζει έναν νέο συνάδελφο, που μόλις έχει μετατεθεί στα Καλάβρυτα. Ο Ανδρέας Παπαγεωργίου είναι ανοιχτός για τη μαθητική συνάντηση κι έτσι ξεκινά μια νέα εποχή.
Οι δυο συνάδελφοι επιτυγχάνουν τη συνάντηση των μαθητών των δυο σχολείων και την προσωπική τους γνωριμία στον εκάστοτε τόπο τους, δηλαδή στα Καλάβρυτα και στην Αθήνα. Οι μαθητές καλούνται να επεξεργαστούν από κοινού ένα θέμα που να έχει σχέση με τη ζωή τους και που να συμπεριλαμβάνει τον τότε πόλεμο. Το έγκλημα πολέμου καθεαυτό δεν βρίσκεται στο επίκεντρο, μια και τα γεγονότα είναι σε όλους γνωστά.
Τα μέλη των δυο μαθητικών ομάδων «κληρονόμησαν» το παρελθόν αυτό με διαφορετικό τρόπο, η διαφορά ανάμεσα σε θύτες και θύματα δεν επιτρέπεται να αποσιωπηθεί. Στις μαθητικές συναντήσεις τα γεγονότα δεν επαναλαμβάνονται πιστά, γιατί η ματιά επικεντρώνεται στο κοινό παρόν και μέλλον. Γι αυτόν το λόγο τα επιλεγμένα θέματα έχουν κοινωνική χροιά. Με αυτή την προσπάθεια είναι συνυφασμένη η ελπίδα, οι μαθητές, απόγονοι θυτών και θυμάτων, να θυμούνται αργότερα το δικό τους κοινό παρελθόν, ο καθένας με τον τρόπο του.
Έτσι τίθενται οι βάσεις τόσο ιδεολογικά όσο και ουσιαστικά. Κάθε χρόνο η συνάντηση έχει κάποιο διαφορετικό κεντρικό θέμα. Τα πρώτα χρόνια ανήκουν στον πειραματισμό, αλλά με την επίλυση πρακτικών προβλημάτων μεγαλώνει η εμπειρία. Η φιλοξενία στα Καλάβρυτα είναι αρχικά εντυπωσιακή: ο δήμαρχος Παπαδόπουλος προσκαλεί μεν όλους τους συμμετέχοντες μαθητές σε φαγητό στην ταβέρνα, αλλά περνούν δέκα μήνες έως ότου ο Ανδρέας Παπαγεωργίου πάρει από την οικεία Διεύθυνση Εκπαίδευσης την έγκριση για την επίσκεψη στην Αθήνα. Όταν στα επόμενα χρόνια αλλάζει η αναλογία των πολιτικών δυνάμεων στο Δημοτικό Συμβούλιο των Καλαβρύτων, γίνεται όλοι και πιο δύσκολο και τέλος αδύνατο να δοθεί η απαραίτητη οικονομική υποστήριξη για την επίσκεψη στην Αθήνα.
Στη Γερμανική Σχολή Αθηνών δείχνουν πολλοί συνάδελφοι των καθηγητών μεγάλο ενδιαφέρον για το πρότζεκτ αυτό, γεγονός που αποδεικνύεται και από την έντονη συμμετοχή στην ενδοσχολική επιμόρφωση με θέμα «Θύμηση και μνήμη» τον Σεπτέμβριο του 2004. Μια και η ΓΣΑ δεν μπορεί να σιτίσει μεγάλες μαθητικές ομάδες, αναλαμβάνει το Μορφωτικό Τμήμα της Γερμανικής Πρεσβείας στην Αθήνα το ρόλο αυτό – μέχρι σήμερα.
Η συνέχιση της μαθητικής συνάντησης και το τέλος της συνεργασίας με τα Καλάβρυτα
Όταν η Ειρήνη Βάζου συνταξιοδοτείται το 2007 αναλαμβάνει η Regina Wiesinger το πρότζεκτ. Έχει την ευρεία υποστήριξη των συναδέλφων της. Το Διοικητικό Συμβούλιο της ΓΣΑ καλύπτει το κόστος της μεταφοράς των μαθητών από τα Καλάβρυτα.
Έτσι η μαθητική συνάντηση με τα Καλάβρυτα ανήκει σταθερά στο πρόγραμμα των ετήσιων εκδηλώσεων της ΓΣΑ, από τη καλή συναδελφική συνεργασία γεννιούνται φιλίες. Ο Ανδρέας Παπαγεωργίου μπόρεσε μεν να αποδυναμώσει τις αντιδράσεις και να αντιμετωπίσει τις δυσκολίες στα Καλάβρυτα. Καταλήγει ωστόσο στο συμπέρασμα ότι τελικά στα Καλάβρυτα δεν κατανόησαν ποτέ το νόημα του πρότζεκτ. Οι λόγοι μπορούν να αναζητηθούν στην πικρία για την αντιμετώπιση στο παρελθόν των γερμανικών εγκλημάτων πολέμου στην Ελλάδα από την Ομοσπονδιακή Δημοκρατία της Γερμανίας. Κανένας θύτης δεν τιμωρήθηκε ποτέ, οι πράξεις βίας χαρακτηρίζονταν επί μακρό ως «μέτρα στο πλαίσιο της διεξαγωγής του πολέμου». Στη γιορτή μνήμης στα Καλάβρυτα ήρθε για πρώτη φορά ο Γερμανός πρέσβης το 1995. Για να ακουστεί η φωνή τους, ξεκίνησαν περίπου 200 κάτοικοι του Διστόμου τη δεκαετία του ΄90 δικαστική διαδικασία, ασκώντας αγωγή για τις πολεμικές αποζημιώσεις.
Σε αυτό το πλαίσιο και για να ενισχύσουν τις απαιτήσεις προσχώρησαν όλοι οι πληγέντες οικισμοί της Ελλάδας στην Ένωση των Μαρτυρικών Πόλεων & Χωριών. Έτσι το θέμα των πολεμικών αποζημιώσεων βρέθηκε στο προσκήνιο των συζητήσεων. Κατά την επίσκεψη του Γερμανού Προέδρου Rau στα Καλάβρυτα το 2000 οι επιζώντες διευκρίνισαν, ότι θέμα δεν είναι τα χρήματα αλλά η παραδοχή της ενοχής. Τον παρακάλεσαν να βοηθήσει, ώστε να μάθουν στη Γερμανία για τα εγκλήματα πολέμου. Μια άλλη ομάδα ωστόσο επιμένει ότι η ανάμνηση πρέπει να επαναλαμβάνει τα γεγονότα όπως ακριβώς συνέβηκαν, ότι δεν είναι εφικτή μια επιστημονική έρευνα ιδία ευθύνη και ότι δεν μπορεί να γίνει αποδοχή οποιασδήποτε προσπάθειας συμφιλίωσης –και απορρίπτει μια αναπλαστική ανάμνηση, όπως αυτή που επιδιώκει το μαθητικό πρότζεκτ.
Αυτές οι απόψεις κερδίζουν –σε συνδυασμό με τα οικονομικά και κοινωνικά προβλήματα στην Ελλάδα της κρίσης– έδαφος, τροφοδοτούμενες από την γενικότερη δυσπιστία απέναντι στη Γερμανία και συνοδευόμενες από έντονη απόρριψη της γερμανικής οικονομικής πολιτικής. Ο Ανδρέας Παπαγεωργίου, που τόσο καιρό δεν αποθαρρυνόταν, δέχεται επίθεση όχι μόνο από μεμονωμένα άτομα, αλλά και από την Διεύθυνση Εκπαίδευσης εξαιτίας των προσπαθειών του για την ελληνογερμανική μαθητική συνάντηση. Αυτό τον αναγκάζει να διακόψει την συνεργασία με τη Γερμανική Σχολή Αθηνών το 2012. Οι Γερμανοί συνάδελφοι της ΓΣΑ ελπίζουν η κατάσταση αυτή να είναι παροδική.
Το Δίστομο εμβαθύνει τις επαφές με τη ΓΣΑ
Το 2008 ο Διευθυντής του Λυκείου Διστόμου Παναγιώτης Παπαγγελής εκφράζει την επιθυμία εντατικοποίησης της συνεργασίας με τη Γερμανική Σχολή Αθηνών, ανοίγοντας έτσι τον δρόμο για μια μαθητική συνάντηση παρόμοια εκείνης με τα Καλάβρυτα. Η Regina Wiesinger βρίσκει στο πρόσωπο της Βασιλικής Καρανάσου μια άξια και ικανή υπεύθυνη του πρότζεκτ και μια συνάδελφο που χαίρει εκτίμησης στο Δίστομο χάρη στο αξιόλογο παιδαγωγικό της έργο. Με τον τρόπο αυτό η συνεργασία των μαθητών από το Δίστομο και από την Αθήνα γίνεται για τον ντόπιο πληθυσμό διαυγής, κι έτσι το πρότζεκτ της μαθητικής συνάντησης βρίσκει την ευρεία συγκατάθεση της τοπικής κοινωνίας.
Το ότι μεγάλο ποσοστό των κατοίκων του Διστόμου ενδιαφέρεται για το έργο αυτό και υποστηρίζει τη μαθητική συνάντηση, γεγονός που αποδεικνύεται από την αθρόα συμμετοχή τους στις πολύπτυχες κοινές δράσεις. Μια από αυτές είναι η κοινή ενασχόληση με τη θεατρική ανάγνωση «Παιδιά του πόλεμου» υπό τη διεύθυνση του σκηνοθέτη Martin Scharnhorst, που είχε πρεμιέρα στο πλαίσιο της Γιορτής Μνήμης 2014 στο θέατρο του Μαυσωλείου του Διστόμου και παρουσιάστηκε στη συνέχεια στη Γερμανική Σχολή Αθηνών.
Η υποστήριξη του πρότζεκτ από την τοπική κοινωνία διευκόλυνε αντίστοιχα και την εμβάθυνση της ελληνογερμανικής συνεργασίας, όπως π.χ. με τη συμμετοχή μαθητών από το Δίστομο στην εκπαιδευτική εκδρομή στο Βερολίνο που διοργανώνει κάθε χρόνο η ΓΣΑ. Τέλη Μαΐου 2013 εκπροσωπεί η μαθήτρια Αφροδίτη Μπασδέκη –ο παππούς τής οποίας ανήκει στους ελάχιστους επιζώντες της σφαγής της 10ης Ιουνίου 1944 – το Δίστομο σε μια εκδήλωση για τις γερμανοελληνικές σχέσεις τού Συλλόγου «Κατά της λήθης – Υπέρ της Δημοκρατίας» στο Βερολίνο. Ιδιαίτερη σημασία έχει επίσης η απονομή του βραβείου Waltraud-Netzer σε αυτό το Πρότζεκτ Συνάντησης Μαθητών από τον Σύλλογο «Κατά της λήθης – Υπέρ της Δημοκρατίας» τον Νοέμβριο του 2013.
Ο διπολιτισμικός και διμερής προσανατολισμός των πρότζεκτ συνάντησης μαθητών θα μπορούσε να αποτελέσει πρότυπο για τη δημιουργία μιας κοινής ευρωπαϊκής κουλτούρας μνήμης, απαραίτητη προϋπόθεση για την ευρωπαϊκή συνοχή και σύγκλιση.
Θυμήσου το Δίστομο/Remember Distomo
Μια παράσταση-ανάγνωση τού Κωστή Καλλιβρετάκη (Βερολίνο / Αθήνα) με τον ίδιοVoicing Resistance Festival, Maxim-Gorki-Theater Berlin
Παρασκευή 5/12/2014 10:00 μ.μ. και Σάββατο 7:30 μ.μ. 6/12/2014 Studio Я
Συμμετέχοντες
Αργύρης Σφουντούρης / Κωστής Καλλιβρετάκης / Μιχαήλ Φωτόπουλος
Ηχητικός σχεδιασμός Μιχαήλ Φωτόπουλος, μετάφραση Κορίννα Σταθάκου
Φωτό: Νίκος Α. Λιάσκος (Α. Σφουντούρης), Esra Rothoff (Teaser), Νίκος Α. Λιάσκος (A. Σφουντούρης), Kathrin Schmitz, Charlotte Enzmann, Friedhelm Boll (παράσταση στο Δίστομο)
Για κανονική προβολή με την επίσημη ιστοσελίδα, ΚΛΙΚ ΕΔΩ
Δεν υπάρχουν σχόλια:
Δημοσίευση σχολίου