Ο Άγιος Μάμας, ένας Άγιος που λατρεύεται σε Δύση και Ανατολή: Ο προστάτης των βοσκών

Μετά  και τα έργα ανάδειξης του ναού και συνολικά του τόπου προσκυνήματος ''στ' Άγιου Μάμα'' στο Κακαβάκι, στον ελαιώνα μεταξύ Διστόμου και Παραλίας , με την καταπληκτική θέα τον Κορινθιακό, πολλοί από το Δίστομο  και την γύρω περιοχή έχουν αρχίσει να ζητούν περισσότερα στοιχεία για τον ''Άγιο των βοσκών''.
Ενδιαφέρουσες πτυχές για τον βίο,την αγιοσύνη και τον συμβολισμό του Αγίου Μάμαντα- λίγο γνωστές ή και εντελώς άγνωστες σε μας εδώ στο Δίστομο- αναδεικνύονται με αφορμή την έκθεση στην Θεσσαλονίκη για τον Αγιο Μάμα που εγκαινίασε  τη Τετάρτη 24 Οκτωβρίου. ο ίδιος ο Οικουμενικός Πατριάρχης Βαρθολομαίος.Τα στοιχεία αυτά έχουν την σημασία τους για να εξηγηθεί η αναγόρευση του Αγίου ως προστάτη των βοσκών, καθώς στην έκθεση γίνεται αναφορά στην καταγωγή του εικονογραφικού τύπου του Αγίου ως έφηβου βοσκού.και επισημαίνεται ότι εικονογραφείται παντού ως ένας έφηβος βοσκός.

Φυσικά όπως προκύπτει από τον τίτλο της έκθεσης  "Η τιμή του Αγίου Μάμαντος στη Μεσόγειο: Ένας ακρίτας άγιος ταξιδεύει", αλλά και τις ομιλίες, ο Άγιος δεν είναι ένας ''μικρός'', άγνωστος Άγιος, που κάποιοι τσοπάνηδες και ξωμάχοι πολύ παλιά, τον θυμήθηκαν και του έκαναν ένα εκκλησάκι στο ...Κακαβάκι. Ο Άγιος Μάμας τιμάται σε όλη την Μεσόγειο - και όχι μόνο : Ελλάδα, Κύπρο, Κωνσταντινούπολη, 

Μικρά Ασία, Ιταλία, Λίβανο, Ισπανία  Πορτογαλία, Γαλλία - ακόμα και στην Γερμανία.Στην βόρεια Ελλάδα επίσης τιμάται πολύ η μνήμη του πχ στην Χαλκιδική πραγματοποιείται προς τιμήν του κάθε Σεπτέμβριο μεγάλο πανηγύρι στο χωριό που έχει το όνομά του : Ο Άγιος Μάμας Χαλκιδικής γίνεται πόλος έλξης χιλιάδων επισκεπτών από όλη τη Μακεδονία αλλά και άλλες περιοχές της Ελλάδας.

 Ο έφηβος βοσκός 

Η έκθεση γίνεται στο Μουσείο Βυζαντινού Πολιτισμού σε συνεργασία με την Ιερά Μητρόπολη και τον Δήμο Μόρφου της Κύπρου ,θα διαρκέσει μέχρι τις 19 Ιανουαρίου 2014 .Εκεί για πρώτη φορά η έκθεση παρουσιάζει την ευρεία διάδοση της τιμής ενός Αγίου που παραμένει ζωντανή σε διαφορετικούς λαούς της Μεσογείου. Αντικείμενα από την Ελλάδα και την Κύπρο και πλούσιο εποπτικό υλικό καλύπτουν την περίοδο από τον 6ο αιώνα έως τις μέρες μας.

Αρχικά δίνεται το στίγμα της ταυτότητας του Αγίου, που έζησε και μαρτύρησε στην Καισάρεια της Μ. Ασίας στα χρόνια του Αυρηλιανού (270-275 μ.Χ.) και γίνεται αναφορά στην καταγωγή του εικονογραφικού τύπου του αγίου ως έφηβου βοσκού. 

Το κύριο μέρος της έκθεσης επικεντρώνεται στη διάδοση της τιμής του αγίου Μάμαντος στην Κύπρο, την Κωνσταντινούπολη, την ανατολική Μεσόγειο και την Ελλάδα. Παρουσιάζονται τα κύρια χαρακτηριστικά της τιμής του αγίου στην Ανατολή με έμφαση στην Καισάρεια και την Κωνσταντινούπολη, καθώς και η τιμή του αγίου Μάμαντος στην Κύπρο και το μεγάλο προσκύνημα της Μόρφου αντίστοιχα.

 Ιδιαίτερη αναφορά γίνεται στη σχέση του Αγίου με τον πολιούχο Άγιο της Θεσσαλονίκης, Άγιο Δημήτριο, τονίζοντας την ιδιότητα του μυροβλήτη και ιαματικού Αγίου. . Παρουσιάζεται, επίσης, η διάδοση της τιμής του αγίου στον ελλαδικό χώρο, μέσα από τη συστηματική καταγραφή τοπωνυμίων, οικισμών, ναών, απεικονίσεών του, κυρίως σε τοιχογραφίες και φορητές εικόνες. 

Επιπλέον, παρουσιάζονται στοιχεία για την «προϊστορία» του Αγίου Μάμαντος, τη σχέση του με την πανάρχαια παράδοση της Μητέρας των θεών και την άρρενα μορφή της θεάς Μα, τους συμβολισμούς των ζώων στις απεικονίσεις του Αγίου στη βυζαντινή τέχνη με έμφαση στο ελάφι και το λιοντάρι, και των αντικειμένων που κρατά, όπως η ράβδος.

Το σημαντικότερο κειμήλιο είναι η Ευλογία Αγίου Μάμαντος, 6ος αιώνας, την οποία έφεραν στην Ελλάδα οι πρόσφυγες από την Καισάρεια της Μικράς Ασίας και προσφέρθηκε για την έκθεση από το Βυζαντινό Μουσείο Αθηνών, όπου φυλάσσεται.‏ Η αρχαιότερη στον κόσμο (13ος αιώνας) φορητή, ξύλινη εικόνα του αγίου είναι στην Εκκλησία του Πελενδρίου στην Κύπρο και βρίσκεται στην έκθεση.

Η απήχησή του σε όλη την Μεσόγειο

Ακόμη μέσα από αντικείμενα μικροτεχνίας, θρησκευτικές πανηγύρεις, τοπωνύμια προβάλλεται μία ενιαία λατρευτική παράδοση που επιβιώνει σε περιοχές της Μεσογείου.Η έκθεση κλείνει με αυτήν την πτυχή, ανιχνεύοντας δηλαδή την παράλληλη διάδοση της τιμής του αγίου στη δυτική Μεσόγειο. Με κέντρο τον καθεδρικό ναό στην πόλη Langres στη Γαλλία, όπου φυλάσσεται τμήμα της κάρας του αγίου, λάφυρο των Σταυροφόρων μετά την άλωση της Κωνσταντινούπολης το 1204, αναπτύσσεται ένα δίκτυο τόπων και ναών αφιερωμένων στον Άγιο και στην Ιταλία, τη Γαλλία, Ισπανία και Πορτογαλία.

Τα εκθέματα και το εποπτικό υλικό προέρχονται από τις συλλογές του Μουσείου Βυζαντινού Πολιτισμού, δημόσια μουσεία και ιδιωτικές συλλογές, εφορείες αρχαιοτήτων της Ελλάδας, μουσεία και ναούς της Κύπρου.

«Ο Άγιος Μάμας τιμάται επί 17 συναπτούς αιώνας υπό των πιστών εις άπασαν τη Μεσόγειο», τόνισε ο κ. Βαρθολομαίος, αναφερόμενος στην ενιαία λατρευτική παράδοση, η οποία , όπως είπε  “επικράτησεν από της Καππαδοκίας, μέχρι της Ισπανίας και από της Κωνταντινουπόλεως, μέχρι της Κύπρου, επί αιώνες». Πρόσθεσε, ότι η μνήμη του «δεν υστέρησε κατά πολύ τούτου του Αγίου Δημητρίου, αλλά εταξίδεψε εις διαφόρους λαούς, που εξέφρασαν την αγάπη τους για τον άγιο, με απεικονίσεις και δια της διατηρήσεως της τιμής και της μνήμης του, από της πρωτοβυζαντινής εποχής μέχρι και σήμερα».

«Απεικονίσεις του Αγίου σε ποικίλα υλικά που προέρχονται από ναούς, ιδιωτικά προσκυνητάρια ή αποτελούν φυλακτά, προσκυνήματα και τοπωνύμια, διάσπαρτα στη λεκάνη της Μεσογείου, από την Κωνσταντινούπολη, τη Μικρά Ασία, την Κύπρο, τον Λίβανο, την Ελλάδα έως την Ιταλία, τη Γαλλία και την Ισπανία, αποκαλύπτουν για πρώτη φορά το πλέγμα των διαχρονικών πολιτισμικών σχέσεων στη Μεσόγειο. Η θεματική της έκθεσης αποκτά κατ’ αυτόν τον τρόπο μια οικουμενική διάσταση» τόνισε στον χαιρετισμό του ο Υπουργός Πολιτισμού κ. Π.Παναγιωτόπουλος.

Με αφορμή τα εγκαίνια της έκθεσης από τον Οικουμενικό Πατριάρχη, ο Μητροπολίτης Μόρφου, Νεόφυτος, αναφέρει ότι αυτό αποτελεί ''ιδιαίτερη τιμή και ευλογία''  σε συνέντευξή του στο Αθηναϊκό Πρακτορείο Ειδήσεων (ΑΠΕ-ΜΠΕ)  από τον καθεδρικό ναό του Αγίου στην κατεχόμενη Μόρφου.Πέρα όμως από τη Μόρφου αλλά και την «εστία τιμής» του αγίου, που είναι η Καππαδοκία, ο Άγιος Μάμας τιμάται και σε άλλες πόλεις και χώρες του κόσμου, όπως ο Λίβανος, η Βόρεια Ιταλία, η Κεντρική Γερμανία, η Γαλλία, η Πορτογαλία, η Ισπανία. «Άρα έχουμε μία άλλη διάσταση του Αγίου Μάμα, έναν άγιο που καθορίζει την ταυτότητα της Ενωμένης Ευρώπης», λέει ο μητροπολίτης Μόρφου Νεόφυτος.Η έκθεση, λέει σε άλλη συνέντευξη, θέλει να στείλει το μήνυμα ότι ο Άγιος Μάμας «είναι ένας Άγιος, ο οποίος έχει καθορίσει τη ζωή όλης της Μεσογείου και όλης της Ευρώπης, Ανατολικής και Δυτικής. Εμείς θέλουμε να αναδείξουμε την ευρωπαϊκή ταυτότητα μέσα από τον τρόπο, που την καθόρισαν και την καθορίζουν οι Άγιοι της Ορθοδόξου Εκκλησίας».

Στην Ισπανία, και συγκεκριμένα στο Μπιλμπάο, το γήπεδο της ομάδας της πόλης Αθλέτικο Μπιλμπάο, έχει πάρει από αυτόν το όνομά του (Σαν Μαμές - San Mamés), καθώς βρίσκεται δίπλα από μία εκκλησία προς τιμήν του, ενώ οι παίκτες της ομάδας αποκαλούνται με το προσωνύμιο "τα λιοντάρια" (Los leones), αναφορά στο μαρτύριο του.

«Αν δεν γνωρίζουμε τον πολιτισμό μας, δεν μπορούμε να προχωρήσουμε ούτε να βρούμε την ταυτότητά μας στην Ενωμένη Ευρώπη αλλά και τη θέση μας στην Ανατολή και στη Δύση», λέει για έναν από τους σκοπούς της έκθεσης η διευθύντρια του Μουσείου Βυζαντινού Πολιτισμού κ. Αγαθονίκη Τσιλιπάκου.

Η Εκκλησία του στην κατεχόμενη Κύπρο

Να σημειωθεί ότι ο ναός του Αγίου Μάμαντος στην κατεχόμενη Μόρφου, σύμβολο πίστης κάθε Κυπρίου, έχει μετατραπεί από τον Αττιλα σε μουσείο. Ο ναός, μνημείο υψηλής αξίας λόγω των εικόνων και του εικονοστασίου του, μοναδικά έργα τέχνης, είναι «ένα μουσείο από μόνο του. Το έχουν αντιληφθεί αυτό οι αρχές ώστε να το μετατρέψουν σε μουσειακό χώρο για εισπρακτικούς λόγους» εκτιμά ο μητροπολίτης Μόρφου.

«Πρόκειται για έναν πανάρχαιο πολιτισμό. Η λατρεία του Αγίου Μάμα είναι ένας ανεκτίμητος θησαυρός βαθιά ριζωμένος στη γη μας», τονίζει ο Δήμαρχος Μόρφου κ. Χαράλαμπος Πίττας.Ο Δήμαρχος Μόρφου τόνισε ακόμη σε δηλώσεις του την αγάπη και τον πόθο να επιστρέψουν στην Εκκλησία του Αγ. Μάμαντος στα κατεχόμενα, απαντώντας και στην ερώτηση γιατί διατηρήθηκε η Εκκλησία του Αγ. Μάμα ακέραιη χωρίς φθορές, είπε, ότι το σέβας των Τουρκοκυπρίων προς τον Άγιο ήταν αυτό που γλύτωσε την Εκκλησία. Επίσης τόνισε ότι οι Εκκλησίες των κατεχομένων που κρατιούνται όρθιες σε καλή κατάσταση είναι μετρημένες στα δάκτυλα του ενός χεριού και όσες φυσικά γίνανε μουσουλμανικά τεμένη και δέχτηκαν κάποια στοιχειώδη συντήρηση.

Πως παριστάνεται ο Άγιος Μάμας στις εικόνες

 Ο Μητροπολίτης Μόρφου απαντώντας σε ερώτηση για την εικονογράφιση του Αγίου Μάμα αναφέρει ότι παριστάνεται με χιτώνα και μανδύα, που συνήθως ανεμίζει, όταν κάθεται σε λιοντάρι, όπως ακριβώς συμβαίνει με τους έφιππους στρατιωτικούς αγίους. Τα σύμβολα του αγίου Μάμαντος, όπως καθιερώνονται στη ζωγραφική της Κύπρου, είναι το ανθρωπόμορφο λιοντάρι, η πομενική ράβδος, το αρνί ή το πρόβατο και σπάνια ο σταυρός. «Πανάρχαια ευλογία από μόλυβδο από την Καισάρεια της Καππαδοκίας του 6ου αιώνα» σημειώνει ο κ. Νεόφυτος «δείχνει τον άγιο να είναι πάνω σε λιοντάρι. Αυτό γιατί η ζωή του Αγίου από εφηβική ηλικία ήταν συνυφασμένη ως ασκητού με τα λιοντάρια του μεγάλου βουνού, του Αργαίου, που βρίσκεται πάνω από την Καισάρεια. Τα λιοντάρια τον προσέγγισαν και επειδή ο Άγιος Μάμας εξέπεμπε αγιότητα, ήταν ήρεμα. Επίσης, όταν πήγε στην Καισάρεια για να μαρτυρήσει "ίππευε" έναν από αυτούς τους λέοντες. Είναι έθος των Μικρασιατών και των Κυπρίων να ιστορούν επί λέοντος των Άγιο Μάμα».

Ο βίος του Αγίου]

Γεννήθηκε στην Παφλαγονία της Μικράς Ασίας το 260 μ.Χ. από γονείς Χριστιανούς , οι οποίοι συνελήφθησαν για τη χριστιανική τους δράση και φυλακίστηκαν. Ο Άγιος γεννήθηκε στη φυλακή και επειδή οι γονείς του , ο Θεόδοτος και η Ρουφίνα, πέθαναν εκεί , ανέλαβε να τον μεγαλώσει κάποια γυναίκα που ονομαζόταν Αμμία Ματρώνα. Αυτή ήταν ευσεβής Χριστιανή και σε αυτήν οφείλεται το όνομα του Αγίου. Η παράδοση λέει ότι ο μικρός συνήθιζε να τη φωνάζει «μάμα».

Κατά την εφηβική του ηλικία ο Μάμας συνελήφθη από ειδωλολάτρες, που τον υπέβαλαν σε βασανιστήρια. Τελικά του κρέμασαν στο λαιμό ένα σιδερένιο ραβδί και τον έριξαν στο νερό για να πνιγεί. Κατά θαυματουργό τρόπο ο Άγιος επέζησε αλλά πιάστηκε ξανά από τους βασανιστές του και ρίχτηκε σε αναμμένη κάμινο. Και αυτήν τη φορά κατάφερε να βγει σώος. Όταν έριξαν επάνω του άγρια ζώα, τα τελευταία όχι μόνο δεν τον κατασπάραξαν αλλά ούτε και τον πείραξαν. Σύμφωνα με την παράδοση ένα λιοντάρι τον δέχθηκε στη ράχη του και τον μετέφερε μακρά των άλλων θηρίων, εξ ου και η θεματογραφία της αγιογράφησης του. Τελικά, οι εχθροί του αποφάσισαν να τον εκτελέσουν με τρίαινα. Το φονικό όργανο διαπέρασε τα σπλάγχνα του Αγίου, ο οποίος και παρέδωσε το Πνεύμα.

Σε ανάμνηση των παραπάνω και σύμφωνα με τα απελατικά δημώδη άσματα του Βυζαντίου την εικόνα του Αγίου Μάμα έφεραν τα απελατίκια (οι ράβδοι) που κρατούσαν οι απελάτες.

Σήμερα πολλοί ναοί στην Ελλάδα αλλά και στην Κύπρο είναι αφιερωμένοι στον Άγιο Μάμα(ντα). Στους βυζαντινούς χρόνους ο Άγιος Μάμας ήταν ο προστάτης των Μαρδαϊτών στην Κύπρο. Οι τελευταίοι διέδωσαν τη φήμη του και την απόδοση τιμών προς αυτόν έπειτα από τις αραβικές επιδρομές.

Ο Άγιος Μάμας στις ελληνικές δοξασίες φαίνεται να σχετίζεται με τους αρχαίους θεούς προστάτες των ποιμένων. Συγκεκριμένα στη Σκύρο, που ανθούσε άλλοτε η κτηνοτροφία, στην εορτή του Αγίου οι βοσκοί αφιέρωναν διάφορα σφάγια.

Στην εκκλησία του Αγίου που έκτισαν οι Σκυριανοί, κατά την τοπική παράδοση, σε σημείο που εμφανίσθηκε ο Άγιος σε κάποιον ποιμένα, κάθε χρόνο ανήμερα της μνήμης του κάνουν μεγάλο πανηγύρι με προσφορές και θυσίες αρνιών που τα σφάζουν κάτω από μια παρακείμενη καρυδιά και στη συνέχεια ακολουθεί το γλέντι.

ΒΙΝΤΕΟ : Ο ΑΓΙΟΣ ΜΑΜΑΣ ΠΡΟΣΤΑΤΗΣ ΤΩΝ ΒΟΣΚΩΝ

 http://www.youtube.com/watch?v=1rjTtXXhgiQ