Περίληψη της ομιλίας του μητροπολίτη Nαυπάκτου και Aγίου Bλασίου Ιεροθέου στο «Ελεύθερο Λαϊκό Πανεπιστήμιο Αλιάρτου » με θέμα : «Βιοηθική – Βιολογία και Εκκλησία»

από τον πολιτικό μηχανικό Θεόδωρο Κ. Παπαϊωάννου

Στις 14.12.2014 μίλησε στο Συνεδριακό Κέντρο του Δήμου Αλίαρτου προσκεκλημένος  από το «Ελεύθερο Λαϊκό  Πανεπιστήμιο Αλιάρτου » ιδρυτικά μέλη του οποίου είναι  ο ομώνυμος Δήμος και η «Εταιρεία Βοιωτικών Μελετών». Μου τον είχαν  περιγράψει σαν ένα ευρυμαθή, εμπνευσμένο , πολυγραφότατο , φιλόσοφο ιεράρχη όταν ζούσαν  τόσο ο Αντώνης Καρκαγιάννης (1) όσο και  ο  Βασίλης Ραφαηλίδης (2). Μέσα σε μια ασφυκτικά   γεμάτη αίθουσα ανέπτυξε εξαντλητικά  το  θέμα : «Βιοηθική – Βιολογία και Εκκλησία» και απάντησε με ευχέρεια στον καταιγισμό των ερωτήσεων που δέχθηκε στο τέλος από το καθηλωμένο επί τρίωρο ακροατήριο.  Βιοηθική  είπε, είναι ο κλάδος εκείνος της επιστήμης που ασχολείται με τα ηθικά προβλήματα που προέκυψαν από τις νέες ανακαλύψεις της Βιολογίας και τις εφαρμογές της Γενετικής Μηχανικής και συνίσταται στην προσπάθεια αποφυγής μη αντιστρεπτών καταστάσεων που σχετίζονται με τον χειρισμό του γενετικού υλικού.    Η Βιοηθική είναι ένα νέο διεπιστημονικό γνωσιακό αντικείμενο που ασχολείται με την αξιολόγηση της συμπεριφοράς και των πράξεων του ανθρώπου προς την κατεύθυνση να μην εμποδίζονται οι ευεργετικές εφαρμογές της νέας γνώσης και να περιορίζονται οι κίνδυνοι από την αλόγιστη, βεβιασμένη και ανεξέλεγκτη εφαρμογή της. Δεν είναι δηλαδή οδόφραγμα, όπως θέλουν να την παρουσιάσουν μερικοί για δικούς τους λόγους.   Η ραγδαία ανάπτυξη των Βιολογικών επιστημών και η δυνατότητα παρέμβασης του ανθρώπου σε διάφορες βιολογικές διαδικασίες έκαναν απαραίτητη την ανάπτυξη ενός νέου γνωστικού αντικειμένου, αυτού της Βιοηθικής. Από τη φύση της η Βιοηθική είναι το σημείο όπου τα επί μέρους επιστημονικά πεδία της Βιολογίας ( Γενετική, Βιοτεχνολογία, Βιοϊατρική) συγκλίνουν και εμπλέκονται με τελείως διαφορετικούς γνωστικούς τομείς όπως η Νομική και η Θεολογία.  Το αντικείμενο της νέας επιστήμης ανέκυψε έπειτα από την αλματώδη πρόοδο που συντελέστηκε στην Ιατρική πρώτα και έπειτα στη Βιολογία, κυρίως από τον 2^ο  παγκόσμιο πόλεμο και μετά. Πράγματι με το πέρας του τελευταίου η διεθνής επιστημονική κοινότητα αντιλήφθηκε ότι υπήρχε έντονη η ανάγκη της καταδίκης των εγκληματικών, αποτρόπαιων πειραμάτων που πραγματοποίησαν οι ναζί γιατροί και βιολόγοι στα ναζιστικά στρατόπεδα συγκέντρωσης. Ποτέ μέχρι τότε ο άνθρωπος δεν πειραματίστηκε, σε τόσο μεγάλη κλίμακα,  τουλάχιστον πάνω σε συνανθρώπους του και ποτέ ξανά δεν θα έπρεπε να επαναληφθεί η φρικώδης περιπέτεια των ανθρώπινων πειραματόζωων.   

 Μίλησε για τη συντελούμενη επί των ημερών μας βιοτεχνολογική επανάσταση, η οποία διαδέχεται τη βιομηχανική επανάσταση και ήδη επηρεάζει τη ζωή μας και τη σκέψη μας ριζικότερα απ’ ό,τι η τελευταία, θέτοντας ταυτόχρονα ηθικά διλήμματα και επαναθέτοντας, με νέα ένταση, τα παμπάλαια ερωτήματα για τη ζωή και τον θάνατο.   Όντως  η εκρηκτική διασταύρωση βιολογίας με την τεχνολογία αριθμεί λίγες δεκαετίες  και τα εντυπωσιακά αποτελέσματα ανατρέπουν κατεστημένες πεποιθήσεις  και βεβαιότητες.   Τα θέματα που ανέπτυξε ήταν όχι μόνο πολλά αλλά προ πάντων ακανθώδη  : τι σημαίνει βιολογική ζωή και τι βιολογικός θάνατος; είναι το «ενθάδε», το αντικείμενο της βιοτεχνολογίας. Tι σημαίνει νόημα ζωής και νόημα θανάτου; είναι το «επέκεινα» της ορθόδοξης πίστης.   Είναι δύο  ξεχωριστές  περιοχές , όπου ο επιστήμονας δεν μπορεί να ‘’θεολογήσει’’ , ούτε ο θεολόγος μπορεί να μπει στον χώρο της επιστήμης  με την πίστη και τη θεολογία.   H επιστήμη και η τεχνολογία δεν είναι σατανικά έργα , αλλά  έργα ανθρώπινα  και  για τον άνθρωπο.   Αυτές  αναφέρονται στον μικρόκοσμο του ατόμου απ όπου ξεκινούν και  φθάνουν ώς τον μεγακοσμο του σύμπαντος, δηλαδή στα «κτιστά πράγματα»   H ορθόδοξη θεολογία αφορά στο άκτιστο νόημα της ζωής και του θανάτου κάθε «κτιστού πράγματος».    H επιστήμη προϋποθέτει τον «κτιστό κόσμο» και αποκαλύπτει τη λογική του, ενώ μέσα στον κτιστό κόσμο η ενέργεια του Θεού είναι άκτιστη.   Επάνω σε αυτό το δυαδικό σχήμα πραγματεύτηκε  την κλωνοποίηση γενικά, του ανθρώπου ειδικότερα, τη μετάλλαξη, τη μεταμόσχευση οργάνων από άνθρωπο σε άνθρωπο και ενδεχομένως από ζώο σε άνθρωπο, την ευθανασία και το «βιοτεχνολογικό έγκλημα».  Ως προς αυτό το τελευταίο, που τόσο μας τρομάζει, δεν νομίζω ότι διαφέρει, ως προς τη σύστασή του, από τα άλλα εγκλήματα τα οποία ο άνθρωπος είναι «ελεύθερος» να διαπράξει ή όχι. Το «βιοτεχνολογικό έγκλημα» όμως, μπορεί να διαφέρει στις επιπτώσεις: να καταστρέψει ή να διαστρέψει τη ζωή στον πλανήτη...  Μίλησε  για  την κακή εφαρμογή ορισμένων γενετικών νεωτερισμών, που αφορούν λ.χ. τον γενετικό επανασχεδιασμό της ζωής, όπως τα παιδιά κατά παραγγελία, την πιθανή γονιδιακή θεραπεία στη γεννητική σειρά, τον σεβασμό του ανθρώπου και την προστασία του γενετικού του υλικού, την υποβοηθούμενη αναπαραγωγή σε γυναίκες πέραν των ορίων τεκνοποίησης παραβιάζοντας έτσι τα δικαιώματα των παιδιών, την εμπορευματοποίηση της γονιδιωματικής γνώσης διά των ευρεσιτεχνιών κ.ά.    Σχολίασε το πολυσυζητημένο θέμα των ορίων της επιστημονικής μελέτης και έρευνας, σαν απαίτηση κάποιας «επιστημονικής δεοντολογίας». Τα όρια αυτά δεν μπόρεσαν να τα χαράξουν ούτε η Επιστήμη, ούτε η Πολιτεία, ούτε η Ηθική και, φυσικά, ούτε η Θεολογία. Φοβάμαι ότι οποιαδήποτε όρια θα σήμαιναν τον θάνατο της Επιστήμης. Τότε ποιο είναι το αντικείμενο της Βιοηθικής, αν όχι να θέσει όρια στη βιοτεχνολογία γενικότερα και ειδικότερα στη βιοϊατρική, η οποία κάθε μέρα αποκτά και περισσότερες επιστημονικές δυνατότητες να επεμβαίνει όχι απλώς στη ζωή αλλά και στο πρόσωπο και την προσωπικότητα του ανθρώπου και άρα σε βασικά και καίρια δικαιώματά του;   Aναφέρθηκε εκτεταμένα σε απόψεις κορυφαίων επιστημόνων  από τους  χώρους  των  ανθρωπιστικών   και θετικών επιστημών, από τις οποίες δεν προκύπτει (ή δεν κατάλαβα να προκύπτει) ένα συμπαγές και αρμονικό σύστημα κανόνων συμπεριφοράς  των επιστημόνων της βιοϊατρικής και βιοτεχνολογίας. Ούτε καν ένα σταθερό σημείο αναφοράς και μελέτης, π.χ. η περιφρούρηση της φύσης και της ζωής όπως έχουν μέχρι σήμερα διαμορφωθεί.    Ο  μητροπολίτης Ιερόθεος   δεν  αρνήθηκε   την κοσμική ή εκκοσμικευμένη βιοηθική και με  την διαλεκτική του άνεση  σε αυτή, αντιπαρέθεσε την «ορθόδοξη βιοηθική», που δεν διαφέρει από την «ορθόδοξη ηθική» , την υπακοή  δηλαδή στις εντολές του Θεού που αναφέρονται στη φυσική ζωή του ανθρώπου, όταν ο άνθρωπος κοινωνεί με τον Θεό και με τον συνάνθρωπό του.   Ταύτισε την ηθική με την «ασκητική», εννοώντας προφανώς τη βίωση της πίστης ως τρόπο ζωής (και όχι αποκλειστικά τη ζωή των ασκητών).   O μητροπολίτης Ιερόθεος ψυχικά ευαίσθητος και πνευματικά ανήσυχος , έδειξε ότι προσπαθεί να ερευνήσει όλες τις γωνιές της πνευματικής ζωής από μια θέση σταθερή: την ορθόδοξη πίστη και παράδοση. Ότι έχει το χάρισμα να αναφέρεται σε δόγματα, αλλά δεν δογματίζει, ερευνά αλλά δεν κάνει «κατηχητικό».    Πλήρως ενημερωμένος στην ελληνική και ξένη βιβλιογραφία , με εντυπωσίασε η άνετη ,  η ήρεμη  και   η θετική κίνηση  του ανάμεσα σε δύσκολα καινούργια και εξειδικευμένα θέματα στα οποία δεν υπάρχει ευρύτερη εξοικείωση .Όταν κατά την παρέμβασή μου- που θα δημοσιεύσω προσεχώς-έκανα μια νύξη για τον προτεσταντισμό μου αράδιασε επί πολύ αποσπάσματα  πολλά από το βιβλίο ενός από τους κλασικούς στοχαστές της Κοινωνιολογίας του  Γερμανού Μαξ Βέμπερ : « Η προτεσταντική ηθική και το πνεύμα του καπιταλισμού»

(1)  δημοσιογράφος και  αρχισυντάκτης της ‘’Καθημερινής’’ . Πνεύμα μαχητικό και ανήσυχο, καθ' όλη τη διάρκεια της ζωής του. Από νεαρή ηλικία ανέπτυξε πολιτική δράση μέσα από τις γραμμές του ΚΚ Ε, Πέρασε από στρατοδικείο το 1958, μαζί με τον τότε διευθυντή της "Αυγής" Μανώλη Γλέζο. Το 1968, όταν μπήκαν τα σοβιετικά τανκς στην Τσεχοσλοβακία για  να καταπνίξουν την Άνοιξη της Πράγας, φυλακισμένος τότε στη Λέρο από τη Χούντα, συνυπέγραψε την καταδίκη της ΕΣΣΔ .

(2)  δημοσιογράφος, συγγραφέας και κριτικός κινηματογράφου Στη διάρκεια της δικτατορίας βασανίστηκε και εκτοπίστηκε στις φυλακές της Αίγινας. Υπήρξε συνειδητοποιημένος μαρξιστής-κομμουνιστής και μέσα από κάποια βιβλία του ανέλυσε τη μαρξιστική και κομμουνιστική θεωρία με τρόπο απλό αλλά όχι απλουστευτικό.