ΑΠΟ ΤΟ ΕΑΜ ΣΤΗΝ ΕΔΑ - Το νέο βιβλίο του ιστορικού Μιχάλη Λυμπεράτου, στην ΣΥΓΧΡΟΝΗ ΕΚΦΡΑΣΗ στην Λιβαδειά

Την Κυριακή 12 Φεβρουαρίου 2012 στις 8.00 μ.μ.

στο βιβλιοπωλείου ΣΥΓΧΡΟΝΗ ΕΚΦΡΑΣΗ

ο ιστορικός Μιχάλης Λυμπεράτος 

παρουσιάζει το νέο του βιβλίο 

ΑΠΟ ΤΟ ΕΑΜ ΣΤΗΝ ΕΔΑ 

και το συζητά με τον καθηγητή του Παν/μίου Αθηνών

Ηλία Νικολακόπουλο και το κοινό.

Από το ΕΑΜ στην ΕΔΑ: 

η καθυστερημένη ανακάλυψη  μιας περιόδου που θυμίζει το σήμερα

Δεν ήταν μόνο πολλές από τις ιστορικές απορίες που υποκίνησαν τη έρευνα και τη σύνταξη αυτού του βιβλίου. Ήταν κυρίως ένα αίτημα που αναφερόταν σε μια ευρύτερη ιστορική απαίτηση: να «ανοίξει» η μετεμφυλιακή περίοδος στην ιστορική έρευνα, να της αποδοθεί η σημασία που της αναλογούσε ως προσδιοριστικό στοιχείο του ιστορικού γίγνεσθαι.  
Γιατί υπερδιογκώθηκε, και σωστά, η μελέτη της Κατοχής και του εμφυλίου πολέμου, περίοδοι πολύ πιο θεαματικές και «εμφανείς» σε αναφορά με τη συλλογική ιστορική εμπειρία, αλλά και τρόπον τινά και παραγνωρισμένες, αφού οι προεκτάσεις τους στην επόμενη δεκαετία δεν αναλύθηκαν με την επάρκεια και το ιστορικό βάρος που τους αναλογούσε.

Ωστόσο, είναι ίδιον της ιστορικής μεθόδου να λειτουργεί και ιστορικό-προοπτικά, να ερμηνεύεται δηλαδή το ιστορικό επιστητό από την εξέλιξη του. Από την άποψη αυτή το τι συνέβη την δεκαετία του 1940 εξηγείται και από την οπτική της δεκαετίας του 1950. Και αυτό ακριβώς συνιστά και το περιεχόμενο του πρώτου ερωτήματος στο οποίο επιχείρησε να απαντήσει το βιβλίο: γιατί μια ηττημένη, κατασυκοφαντημένη και υπό καθεστώς πολιτικής ανελευθερίας Αριστερά κατορθώνει να επανέλθει, έστω και με οδυνηρές συνέπειες για τα μέλη της, στην πολιτική σκηνή, και μάλιστα σε 8 μόνο χρόνια από το τέλος του εμφυλίου να διεκδικεί την εξουσία μέσω εκλογών (1958). Η ανάκαμψη αυτή μήπως τελικά εξηγεί ότι δεν ήταν πλήρως απονομιμοποιημένη η Αριστερά παρά την εμφύλια σύρραξη; Μήπως, κατά προέκταση, ο εμφύλιος δεν εξηγείται και μόνο από το μανιχαϊστικό σχήμα επανάσταση-αντεπανάσταση -που με εργώδη τρόπο φιλοτέχνησαν η μετεμφυλιακή πόλωση και φιλοδοξίες ηγετών της Αριστεράς σαν το Ζαχαριάδη- αλλά ήταν ένα πολύ πιο σύνθετο φαινόμενο και όχι μια απλή σύγκρουση κυριαρχίας, που απαξίωσε τελεσίδικα τον ηττημένο; Μήπως η ΕΔΑ και η πορεία της δείχνουν ότι ο εμφύλιος δεν κατάργησε και την παραγωγή της απαίτησης να επανέλθει, και γρήγορα, η Αριστερά στην πολιτική ζωή, αφού δεν ήταν μόνο εκείνη υπεύθυνη για αυτόν;

Πέραν από αυτό το κυρίαρχο ζήτημα, μια σειρά συνδεδεμένα με αυτό ερωτήματα απέρρευσαν: ποιοι ήταν τελικά οι υποκειμενικοί παράγοντες αυτής της μετεμφυλιακής ανάκαμψης της Αριστεράς; Πως κατόρθωσε να αντιπαρέλθει και να διαχειριστεί την ίδια την κρίση της που προκάλεσε ο εμφύλιος; Πως ανταποκρίθηκε στις ιστορικές απαιτήσεις πολιτικής εκπροσώπησης που γέννησε η μετεμφυλιακή κοινωνία; Γιατί δεν δημιουργήθηκε μετά τον εμφύλιο μια ισχυρή κεντροαριστερά ενώ την ευνοούσαν οι συνθήκες και γιατί απέτυχε η δημιουργία ενός σοσιαλιστικού κόμματος στην Ελλάδα;

Η απόπειρα απάντησης σε αυτά τα ερωτήματα παρήγαγε και καινούργια: τι ήταν η μετεμφυλιακή Αριστερά που δημιουργήθηκε; Πως ο απομονωτισμός της ταξικής καθαρότητας υποσκελίστηκε από πολιτικές συμμαχιών και διεύρυνση, σε συνθήκες εσωτερικής δημοκρατίας, των όρων πρόσβασης ευρύτερων πολιτικών και κοινωνικών δυνάμεων στα μέτωπα της Αριστεράς; Και τέλος πως οι διαδικασίες αυτές άφησαν ανοικτά ενδεχόμενα, τα οποία αργότερα προσδιόρισαν, πολύ πιο εμφανώς, τις αντιθέσεις και τις διασπάσεις του αριστερού στρατοπέδου;

Ήταν, όμως, και δύο κενά της ιστοριογραφίας που έπρεπε να αποτελέσουν αντικείμενο ρητής διαπραγμάτευσης: το πώς μεθοδεύτηκε ένα κρατικό έγκλημα, αυτό της δολοφονίας του Νίκου Μπελογιάννη, οι ευθύνες όσων ενεπλάκησαν σε αυτό ή δεν το απέτρεψαν. Αλλά και το πώς παρήχθη και ποια βασιμότητα είχε στα πραγματικά δεδομένα της εποχής αυτό πάνω στο οποίο στηρίχθηκε η προπαγάνδα του μεταπολιτευτικού σοσιαλιστικού χώρου εις βάρος της Αριστεράς και συμπυκνώθηκε στο σύνθημα «τι Πλαστήρας, τι Παπάγος». Ήταν πράγματι έτσι; Ήταν απόρροια της αδυναμίας της Αριστεράς να αντιληφθεί τους πραγματικούς αντιπάλους; Ή μήπως η ιστορία παραποιήθηκε για να προσδώσει μια ιστορική νομιμοποίηση στην απαίτηση για την μετατροπή της σε «ουρά» της σοσιαλδημοκρατίας;

Στην ουσία η εκδήλωση της σύγχρονης οικονομικής κρίσης σε όλη της την έκταση συνέπεσε με την επέτειο των 60 χρόνων από τη δημιουργία της ΕΔΑ. Το βιβλίο αυτό, προϊόν μιας μακροχρόνιας διαπραγμάτευσης, προσέλαβε αυτόματα έναν ιδιαίτερο χαρακτήρα που προσδιόρισε και τις τελικές «διορθώσεις». Αυτός δεν είναι άλλος από την απαίτηση να συγκροτηθεί μια νέα αντίσταση, το τρίτο ΕΑΜ (το δεύτερο με βάση την ορολογία του 1950 ήταν η ΕΔΑ), προκειμένου να δοθεί μια άλλη, όχι πια αδιέξοδη, απάντηση στην σύγχρονη κρίση. Το βιβλίο ευελπιστώ ότι συμβάλει, τηρουμένων των αναλογιών, στην κατεύθυνση αυτή αφού σκιαγραφεί τις διαδικασίες και τις απαιτήσεις που γεννήθηκαν αλλά και τις απαντήσεις που δόθηκαν σε μια εξίσου κρίσιμη περίοδο, αυτή της εποχής του σχεδίου Μάρσαλ, με τα εκατομμύρια των εξαθλιωμένων, των ανέργων, τους υπέρογκους εξοπλισμούς και την «βοήθεια» του 85% των ελληνικών σπιτιών χωρίς ηλεκτρικό ρεύμα και αποχετευτικό σύστημα,  «βοήθεια» που εξυπηρετούσε και τότε  τα σχέδια των διεθνών πιστωτών.

                                                          Μιχάλης Λυμπεράτος