ΠΗΓΗ/ΑΝΑΔΗΜΟΣΙΕΥΣΗ: Η ΑΥΓΗ
Συνέντευξη στην Ελένη Τσερεζόλε
Ο Αντώνης Μπρεδήμας, καθηγητής Διεθνούς Δικαίου στο Πανεπιστήμιο Αθηνών, μετείχε στην παρέμβαση της Ελλάδας υπέρ της Ιταλίας και κατά της Γερμανίας ενώπιον του Δικαστηρίου της Χάγης για τη σφαγή του Διστόμου το 1944, με την ιδιότητα του δικηγόρου συμβούλου - ο καθηγητής Στέλιος Περράκης ήταν ο πληρεξούσιος.
Το δικαστήριο δικαίωσε στις 3 Φεβρουαρίου τη Γερμανία. Αν και συνηθίζεται, στη συγκεκριμένη υπόθεση δεν υπήρχε δεύτερος πληρεξούσιος, διπλωμάτης από το υπουργείο Εξωτερικών (παρά μόνο ο Έλληνας πρέσβης στη Χάγη), γιατί το υπουργείο και επί υπουργίας Δρούτσα και επί Λαμπρινίδη ήθελε υποβάθμιση του θέματος γιατί δεν ήθελαν παρέμβαση για να μην δυσκολέψουν οι σχέσεις με τη Γερμανία! Τη λύση έδωσε ο τότε πρωθυπουργός Γ. Παπανδρέου που έδωσε εντολή να προωθηθεί η ελληνική παρέμβαση στη δίκη.
* Πώς αποκρυπτογραφείτε το σκεπτικό της πρόσφατης απόφασης του Διεθνούς Δικαστηρίου της Χάγης για τη σφαγή στο Δίστομο τον Ιούνιο του 1944; Σε ποια κατεύθυνση κινείται αυτή;
Ασφαλώς δεν κινείται προς την κατεύθυνση που θα επιθυμούσαν η Ελλάδα και η Ιταλία. Η απόφαση είναι απορριπτική του αιτήματος της Ιταλίας και κατά προέκταση της Ελλάδας. Σε γενικές γραμμές μπορεί να πει κανείς ότι το Δικαστήριο της Χάγης ακολούθησε την πεπατημένη και εν προκειμένω την υπεράσπιση της κρατικής κυριαρχίας.
* Υπάρχουν ανάλογα προηγούμενα, όπου καταδικάστηκαν χώρες για παρεμφερή εγκλήματα;
Όχι δεν υπάρχουν ανάλογα προηγούμενα. Αντίθετα έχουμε αποφάσεις εθνικών δικαστηρίων, π.χ. Ιαπωνίας, Πολωνίας, που απέρριψαν προσφυγές αντίστοιχες με τις προσφυγές της Ιταλίας και της Ελλάδας, χωρίς να αναφερθώ στην απόφαση των γερμανικών δικαστηρίων στην υπόθεση Σφεντούρη. Η υπόθεση αυτή αφορά έναν Έλληνα που προσέφυγε στα γερμανικά δικαστήρια, όπου σύμφωνα με το διεθνές δίκαιο θα μπορούσε να βρει ικανοποίηση καθώς δεν θα υπήρχε αντίθεση με την αρχή της κρατικής κυριαρχίας, διότι η υπόθεση λαμβάνει χώρα ενώπιον δικαστηρίου του κράτους που έχει διαπράξει τα εγκλήματα.
Αλλά τα γερμανικά δικαστήρια απέρριψαν την προσφυγή. Είναι δηλαδή δώρον άδωρον να προσφεύγει κανείς στα γερμανικά δικαστήρια. Να αναφέρουμε επίσης την απόφαση του Ευρωπαϊκού Δικαστηρίου των Δικαιωμάτων του Ανθρώπου σε ελληνική προσφυγή που αναγνώρισε την ετεροδικία του Γερμανικού Δημοσίου. Από τη σκοπιά αυτή θα έλεγε κανείς ότι δεν υπάρχει περίπτωση προηγουμένων που θα μπορούσαν να στηρίξουν την προσφυγή Ιταλίας και Ελλάδας.
* Η Γερμανία κέρδισε την υπόθεση έναντι της Ιταλίας. Θεωρείτε ότι στην επιχειρηματολογία κατά της Γερμανίας υπήρχαν «αδύναμα» σημεία; Κι αν ναι, ποια είναι αυτά;
Το θέμα των αδύναμων σημείων είναι σχετικό με την έννοια ότι εξ αρχής το διεθνές δίκαιο ευνοούσε τα γερμανικά επιχειρήματα όσον αφορά το θέμα της ετεροδικίας. Ιταλία και Ελλάδα επιχείρησαν να θέσουν το θέμα σε μια άλλη βάση. Αυτή της εξέλιξης του διεθνούς συστήματος προς την κατεύθυνση προστασίας των ανθρωπίνων δικαιωμάτων στη γενική τους διάσταση. Το Διεθνές Δικαστήριο της Χάγης, με εξαίρεση τον Βραζιλιάνο δικαστή, απέρριψε αυτή την προσέγγιση. Αν και μπορεί να μπορεί κανείς να προσάψει στο Διεθνές Δικαστήριο της Χάγης ότι είναι ένα πολιτικοποιημένο δικαστήριο, με την έννοια ότι μπορεί να παρεισφρήσουν σκέψεις και συμφέροντα πολιτικού χαρακτήρα, θα πρέπει κανείς να αναγνωρίσει ότι το Δικαστήριο, έχοντας παραδοσιακά συντηρητικό χαρακτήρα, δεν θα μπορούσε να κάνει άλμα στο νομικό επίπεδο.
Παρέμεινε στην παραδοσιακή αντίληψη του διεθνούς δικαίου σύμφωνα με την οποία άλλο είναι η αναγνώριση της πραγματοποίησης από τη Γερμανία των εγκλημάτων κατά την Κατοχή και άλλο η ύπαρξη ετεροδικίας. Ανάμεσα σε αυτά τα δύο, το δικαστήριο πρόκρινε σύμφωνα με το ισχύον διεθνές δίκαιο την ετεροδικία. Φυσικά από πολιτική και ηθική σκοπιά μια τέτοια απόφαση δημιουργεί προβλήματα, στον βαθμό που το Διεθνές Δικαστήριο της Χάγης εμφανίζεται να υιοθετεί μια στάση που ευνοεί την ατιμωρησία των εγκλημάτων κατά την Κατοχή ή οποιωνδήποτε άλλων εγκλημάτων στο παρελθόν ή στο μέλλον, σε οποιαδήποτε χώρα.
* Τι μέλλει γενέσθαι από δω και πέρα; Τελειώνει ο δικαστικός αγώνας; Τι περιθώρια υπάρχουν;
Τα περιθώρια για περαιτέρω δικαστικό αγώνα στενεύουν πλέον πολύ. Με άλλα λόγια μελλοντικές προσφυγές σε ελληνικά δικαστήρια θα βρουν μπροστά τους το γεγονός ότι το Διεθνές Δικαστήριο της Χάγης έκρινε ότι υπάρχει ετεροδικία του Γερμανικού Δημοσίου. Και στον βαθμό που αυτό αντανακλά το διεθνές δίκαιο τα ελληνικά δικαστήρια δεσμεύονται από αυτό στη βάση του άρθρου 28 του Συντάγματος. Στο πολιτικό επίπεδο οι ελληνικές διεκδικήσεις φαίνεται καταρχήν να υφίστανται κι αυτές τον αντίκτυπο της απόφασης του Διεθνούς Δικαστηρίου. Το γεγονός ότι αναγνωρίζεται από το Δικαστήριο η δυνατότητα μελλοντικών διαπραγματεύσεων δεν βοηθά ιδιαίτερα την Ελλάδα, με δεδομένο ότι αυτή η αναφορά του Δικαστηρίου αφορά μόνο την Ιταλία. Και αυτό οφείλεται στο ότι η Γερμανία είχε αποζημιώσει στο παρελθόν αυτούς που μεταφέρθηκαν στη Γερμανία την περίοδο της Κατοχής για καταναγκαστικά έργα, πλην των Ιταλών.
Τώρα με την απόφαση του Δικαστηρίου ανοίγει ο δρόμος για την ικανοποίηση και της Ιταλίας, ενώ η Ελλάδα παραμένει "εκτός νυμφώνος" σε σχέση με τις αποζημιώσεις για τα 89 ολοκαυτώματα τύπου Διστόμου. Από την άλλη πλευρά τίποτε δεν αποκλείει τη συνέχιση του αγώνα για τις επανορθώσεις που έχει ως εμπροσθοφυλακή την Εθνική Επιτροπή υπό τον Μανώλη Γλέζο και υποστηρίζεται από ό,τι νομίζω από το σύνολο της ελληνικής κοινωνίας.
* Τίθεται θέμα παραγραφής του εγκλήματος;
Γίνεται γενικά δεκτό στο διεθνές δίκαιο ότι παρόμοια παραγραφή δεν ισχύει. Ούτε ως προς τα κράτη, εν προκειμένω τη Γερμανία, ούτε ως προς τους Γερμανούς που διέπραξαν τα εγκλήματα κατά την Κατοχή. Σε ό,τι αφορά τους Γερμανούς, θα πρέπει να βρεθεί κάποιος επιζών που τέλεσε αποδεδειγμένα παρόμοιο έγκλημα και να ζητηθεί η έκδοσή του στην Ελλάδα για να δικαστεί. Ασφαλώς στην πράξη και λόγω προχωρημένης πλέον ηλικίας των δραστών, δεν θα υπήρχε δυνατότητα έκτισης της ποινής. Όμως μια τέτοια δίκη θα είχε συμβολικό χαρακτήρα.
Ο Αντώνης Μπρεδήμας, καθηγητής Διεθνούς Δικαίου στο Πανεπιστήμιο Αθηνών, μετείχε στην παρέμβαση της Ελλάδας υπέρ της Ιταλίας και κατά της Γερμανίας ενώπιον του Δικαστηρίου της Χάγης για τη σφαγή του Διστόμου το 1944, με την ιδιότητα του δικηγόρου συμβούλου - ο καθηγητής Στέλιος Περράκης ήταν ο πληρεξούσιος.
Το δικαστήριο δικαίωσε στις 3 Φεβρουαρίου τη Γερμανία. Αν και συνηθίζεται, στη συγκεκριμένη υπόθεση δεν υπήρχε δεύτερος πληρεξούσιος, διπλωμάτης από το υπουργείο Εξωτερικών (παρά μόνο ο Έλληνας πρέσβης στη Χάγη), γιατί το υπουργείο και επί υπουργίας Δρούτσα και επί Λαμπρινίδη ήθελε υποβάθμιση του θέματος γιατί δεν ήθελαν παρέμβαση για να μην δυσκολέψουν οι σχέσεις με τη Γερμανία! Τη λύση έδωσε ο τότε πρωθυπουργός Γ. Παπανδρέου που έδωσε εντολή να προωθηθεί η ελληνική παρέμβαση στη δίκη.
* Πώς αποκρυπτογραφείτε το σκεπτικό της πρόσφατης απόφασης του Διεθνούς Δικαστηρίου της Χάγης για τη σφαγή στο Δίστομο τον Ιούνιο του 1944; Σε ποια κατεύθυνση κινείται αυτή;
Ασφαλώς δεν κινείται προς την κατεύθυνση που θα επιθυμούσαν η Ελλάδα και η Ιταλία. Η απόφαση είναι απορριπτική του αιτήματος της Ιταλίας και κατά προέκταση της Ελλάδας. Σε γενικές γραμμές μπορεί να πει κανείς ότι το Δικαστήριο της Χάγης ακολούθησε την πεπατημένη και εν προκειμένω την υπεράσπιση της κρατικής κυριαρχίας.
* Υπάρχουν ανάλογα προηγούμενα, όπου καταδικάστηκαν χώρες για παρεμφερή εγκλήματα;
Όχι δεν υπάρχουν ανάλογα προηγούμενα. Αντίθετα έχουμε αποφάσεις εθνικών δικαστηρίων, π.χ. Ιαπωνίας, Πολωνίας, που απέρριψαν προσφυγές αντίστοιχες με τις προσφυγές της Ιταλίας και της Ελλάδας, χωρίς να αναφερθώ στην απόφαση των γερμανικών δικαστηρίων στην υπόθεση Σφεντούρη. Η υπόθεση αυτή αφορά έναν Έλληνα που προσέφυγε στα γερμανικά δικαστήρια, όπου σύμφωνα με το διεθνές δίκαιο θα μπορούσε να βρει ικανοποίηση καθώς δεν θα υπήρχε αντίθεση με την αρχή της κρατικής κυριαρχίας, διότι η υπόθεση λαμβάνει χώρα ενώπιον δικαστηρίου του κράτους που έχει διαπράξει τα εγκλήματα.
Αλλά τα γερμανικά δικαστήρια απέρριψαν την προσφυγή. Είναι δηλαδή δώρον άδωρον να προσφεύγει κανείς στα γερμανικά δικαστήρια. Να αναφέρουμε επίσης την απόφαση του Ευρωπαϊκού Δικαστηρίου των Δικαιωμάτων του Ανθρώπου σε ελληνική προσφυγή που αναγνώρισε την ετεροδικία του Γερμανικού Δημοσίου. Από τη σκοπιά αυτή θα έλεγε κανείς ότι δεν υπάρχει περίπτωση προηγουμένων που θα μπορούσαν να στηρίξουν την προσφυγή Ιταλίας και Ελλάδας.
* Η Γερμανία κέρδισε την υπόθεση έναντι της Ιταλίας. Θεωρείτε ότι στην επιχειρηματολογία κατά της Γερμανίας υπήρχαν «αδύναμα» σημεία; Κι αν ναι, ποια είναι αυτά;
Το θέμα των αδύναμων σημείων είναι σχετικό με την έννοια ότι εξ αρχής το διεθνές δίκαιο ευνοούσε τα γερμανικά επιχειρήματα όσον αφορά το θέμα της ετεροδικίας. Ιταλία και Ελλάδα επιχείρησαν να θέσουν το θέμα σε μια άλλη βάση. Αυτή της εξέλιξης του διεθνούς συστήματος προς την κατεύθυνση προστασίας των ανθρωπίνων δικαιωμάτων στη γενική τους διάσταση. Το Διεθνές Δικαστήριο της Χάγης, με εξαίρεση τον Βραζιλιάνο δικαστή, απέρριψε αυτή την προσέγγιση. Αν και μπορεί να μπορεί κανείς να προσάψει στο Διεθνές Δικαστήριο της Χάγης ότι είναι ένα πολιτικοποιημένο δικαστήριο, με την έννοια ότι μπορεί να παρεισφρήσουν σκέψεις και συμφέροντα πολιτικού χαρακτήρα, θα πρέπει κανείς να αναγνωρίσει ότι το Δικαστήριο, έχοντας παραδοσιακά συντηρητικό χαρακτήρα, δεν θα μπορούσε να κάνει άλμα στο νομικό επίπεδο.
Παρέμεινε στην παραδοσιακή αντίληψη του διεθνούς δικαίου σύμφωνα με την οποία άλλο είναι η αναγνώριση της πραγματοποίησης από τη Γερμανία των εγκλημάτων κατά την Κατοχή και άλλο η ύπαρξη ετεροδικίας. Ανάμεσα σε αυτά τα δύο, το δικαστήριο πρόκρινε σύμφωνα με το ισχύον διεθνές δίκαιο την ετεροδικία. Φυσικά από πολιτική και ηθική σκοπιά μια τέτοια απόφαση δημιουργεί προβλήματα, στον βαθμό που το Διεθνές Δικαστήριο της Χάγης εμφανίζεται να υιοθετεί μια στάση που ευνοεί την ατιμωρησία των εγκλημάτων κατά την Κατοχή ή οποιωνδήποτε άλλων εγκλημάτων στο παρελθόν ή στο μέλλον, σε οποιαδήποτε χώρα.
* Τι μέλλει γενέσθαι από δω και πέρα; Τελειώνει ο δικαστικός αγώνας; Τι περιθώρια υπάρχουν;
Τα περιθώρια για περαιτέρω δικαστικό αγώνα στενεύουν πλέον πολύ. Με άλλα λόγια μελλοντικές προσφυγές σε ελληνικά δικαστήρια θα βρουν μπροστά τους το γεγονός ότι το Διεθνές Δικαστήριο της Χάγης έκρινε ότι υπάρχει ετεροδικία του Γερμανικού Δημοσίου. Και στον βαθμό που αυτό αντανακλά το διεθνές δίκαιο τα ελληνικά δικαστήρια δεσμεύονται από αυτό στη βάση του άρθρου 28 του Συντάγματος. Στο πολιτικό επίπεδο οι ελληνικές διεκδικήσεις φαίνεται καταρχήν να υφίστανται κι αυτές τον αντίκτυπο της απόφασης του Διεθνούς Δικαστηρίου. Το γεγονός ότι αναγνωρίζεται από το Δικαστήριο η δυνατότητα μελλοντικών διαπραγματεύσεων δεν βοηθά ιδιαίτερα την Ελλάδα, με δεδομένο ότι αυτή η αναφορά του Δικαστηρίου αφορά μόνο την Ιταλία. Και αυτό οφείλεται στο ότι η Γερμανία είχε αποζημιώσει στο παρελθόν αυτούς που μεταφέρθηκαν στη Γερμανία την περίοδο της Κατοχής για καταναγκαστικά έργα, πλην των Ιταλών.
Τώρα με την απόφαση του Δικαστηρίου ανοίγει ο δρόμος για την ικανοποίηση και της Ιταλίας, ενώ η Ελλάδα παραμένει "εκτός νυμφώνος" σε σχέση με τις αποζημιώσεις για τα 89 ολοκαυτώματα τύπου Διστόμου. Από την άλλη πλευρά τίποτε δεν αποκλείει τη συνέχιση του αγώνα για τις επανορθώσεις που έχει ως εμπροσθοφυλακή την Εθνική Επιτροπή υπό τον Μανώλη Γλέζο και υποστηρίζεται από ό,τι νομίζω από το σύνολο της ελληνικής κοινωνίας.
* Τίθεται θέμα παραγραφής του εγκλήματος;
Γίνεται γενικά δεκτό στο διεθνές δίκαιο ότι παρόμοια παραγραφή δεν ισχύει. Ούτε ως προς τα κράτη, εν προκειμένω τη Γερμανία, ούτε ως προς τους Γερμανούς που διέπραξαν τα εγκλήματα κατά την Κατοχή. Σε ό,τι αφορά τους Γερμανούς, θα πρέπει να βρεθεί κάποιος επιζών που τέλεσε αποδεδειγμένα παρόμοιο έγκλημα και να ζητηθεί η έκδοσή του στην Ελλάδα για να δικαστεί. Ασφαλώς στην πράξη και λόγω προχωρημένης πλέον ηλικίας των δραστών, δεν θα υπήρχε δυνατότητα έκτισης της ποινής. Όμως μια τέτοια δίκη θα είχε συμβολικό χαρακτήρα.
Δεν υπάρχουν σχόλια:
Δημοσίευση σχολίου