Ευχαριστώ την Λαϊκή Ορχήστρα ''Μίκης Θεοδωράκης'' για την παραχώρηση του κειμένου
Δημοσιεύτηκε στο περιοδικό ΄Εψιλον
Κείμενο: ΑΠΟΣΤΟΛΟΣ ΔΙΑΜΑΝΤΗΣ (adiam@otenet.gr)
Ο Μίκης Θεοδωράκης κάθεται ήσυχα κι απλά σε μια θέση κάπου στο μέσον της αίθουσας του Μεγάρου Μουσικής. Δίπλα του, η κόρη του η Μαργαρίτα. Και όλη η κατάμεστη αίθουσα παρατηρεί σιωπηρή και σχεδόν εμβρόντητη άλλοτε τον συνθέτη και άλλοτε την ορχήστρα και τους τραγουδιστές, την Μαρία Φαραντούρη- που είναι η Σοφία Βέμπο της δικής μας εποχής- και τον στιβαρό Πέτρο Πανδή: «Ομπρός, βοηθάτε να σηκώσουμε τον ήλιο πάνω από την Ελλάδα»!
Μα τι ήλιος κι αυτός… Όλο σηκώνεται και όλο πεσμένος είναι. Γι’ αυτό, ως φαίνεται, και ο Άγγελος Σικελιανός, επειδή ήξερε τι αδιάφορα κουμάσια είμαστε εμείς οι Έλληνες, προσέθεσε με σημασία στο Πνευματικό του Εμβατήριο, που το έγραψε μετά την απελευθέρωση του 1944: «Ομπρός παιδιά και δεν βολεί μοναχός του ν’ ανέβει ο ήλιος».
Και ακολούθως τα παιδιά τον σήκωσαν τον ήλιο, πλην όμως έχασε με τον καιρό το χρώμα του, άρχισε να πρασινίζει και στο τέλος τα παιδιά που τον σήκωσαν «έγιναν κοπρίτες και διoρίστηκαν στο δημόσιο». Και ήρθε μετά ο αντιπρόεδρος του ήλιου, ο Πάγκαλος, και άρχισε τα βρισίδια. Αυτή είναι η μικρή ιστορία του ήλιου της Ελλάδας. Από τον Σικελιανό στον Πάγκαλο.
Όπως βλέπω την μάλλον μελαγχολική αίθουσα, το μάτι μου παίρνει την νεαρή τραγουδίστρια Μόνικα. Ήρθε η κοπέλα, και μπράβο της δηλαδή, να δει τι τραγουδούσανε οι συνομήλικοί της το 1973. Και θα πρέπει πολύ να προβληματίστηκε με όλον αυτόν τον έντονο και ηρωικό ρομαντισμό της μεταπολεμικής Ελλάδας. Πού να πήγε όλη αυτή η ορμή; Χάθηκε. Ο Ελύτης και ο Γκάτσος και ο Σεφέρης και όλη η περασμένη λαϊκή και αστική έξαρση μοιάζουν σαν να έχουν συγκεντρωθεί πλέον σε ένα και μόνο πρόσωπο, που έχει περάσει τα ογδόντα προ πολλού και ακόμα έχει την όρεξη να κάνει την οργάνωσή του, την Σπίθα, για να ξεσηκώσει τον κόσμο. Λες και είμαστε οι Λαμπράκηδες του '60! Είναι πολύ αισιόδοξος αυτός ο Μίκης.
Δύσκολο να κάνουμε νέο κίνημα εμείς, να κάνουμε δηλαδή ένα νέο λαϊκό πατριωτικό μέτωπο δράσης, όπως ζητάει ο Μίκης, και να φτιάξουμε μια νέα Ελλάδα. Εξάλλου το είπε και ο αντιπρόεδρος της κυβέρνησης: είμαστε κοπρίτες. Και όχι μόνον αυτό, αλλά είμαστε και ζώα, σύμφωνα με την χαριτωμένη ορολογία του και επιπλέον καταγόμαστε από τους αδαείς χωριάτες της επανάστασης του 1821! Προσέθεσε, μάλιστα, μιλώντας στην Οξφόρδη, πως αυτοί οι αγράμματοι ούτε καν ελληνικά καλά δεν μιλούσανε. Με λίγα λόγια, ήρθε η ώρα να διορθώσουμε αυτό το αίσχος, να διαλύσουμε αυτό το νεοελληνικό κράτος των αγράμματων χωρικών και να φτιάξουμε άλλο. Ποιό; Ξέρω κι εγώ; Μήπως να μπούμε στο Οθωμανικό;
Η περίπτωση Πάγκαλου δείχνει ακριβώς το σημείο στο οποίο βρισκόμαστε. Ούτε ένας εισαγγελέας δεν βρέθηκε να κάνει μια μήνυση για τα μάτια του κόσμου, ούτε ένας από τους συνδικαλιστές. Και εκτός του Βενιζέλου και του Ραγκούση, ούτε ένας δεν μίλησε από την κυβέρνηση. Μετά τι ζητάμε; Να βγούμε από την κρίση; Πώς; Με ποια ηγεσία; Με τους πολιτικούς που γλεντάνε στο Κινγκ Τζώρτζ, βρίζοντας, ή με αυτούς που χορεύουν ζεμπεκιές;
Βεβαίως δεν είναι κακό να χορεύεις, ούτε να είσαι κοσμικός και να ταξιδεύεις. Και ο Καρτάλης παπιόν φορούσε και όλο σαμπάνιες έπινε στη δεκαετία του '50, από σουαρέ σε ντινέ τον έβρισκες. Σύμφωνοι. Όμως όταν υπήρξε ανάγκη, όταν ο λαός πεινούσε και ήταν σε πρόβλημα, πήρε τα βουνά και έγινε αντάρτης. Δεν προτείνουμε, φυσικά, στους υπουργούς μας να πάρουν τα βουνά, διότι θα το παρεξηγήσουν και θα πήξει η Αράχωβα και το Καϊμακτσαλάν. Αλλά τουλάχιστον ας μην προκαλούν.
Η ορχήστρα παίζει τη σουίτα του Μίκη «‘Ένας Όμηρος», από το έργο του Ιρλανδού Μπρένταν Μπήαν. Οι Ιρλανδοί τότε ζητούσαν εθνική ανεξαρτησία και πολύ μας ταίριαζε τότε η περίπτωση, αφού κι εμείς χούντα είχαμε. Αλλά και τώρα πάλι συμβαδίζουν οι δρόμοι μας με τους Ιρλανδούς: ψάχνουμε παρέα για ανεξαρτησία και για λεφτά. Και τα δύο όμως συγχρόνως δύσκολα τα βρίσκεις. Κάτι πρέπει να μπει σε δεύτερη μοίρα…
Ήρθαμε στο Μέγαρο Μουσικής να ακούσουμε Θεοδωράκη. Διότι πού να τον ακούσουμε; Στα στάδια και στου Καραϊσκάκη; Μεγάλωσε ο άνθρωπος, δεν μπορεί πιά να τρέχει σαν έφηβος. Είδατε τι έπαθε και ο Γιώργος με τα συνεχή του ταξίδια στο εξωτερικό. Μπέρδεψε τις ημερομηνίες και αντί να συναντήσει τους προέδρους των ελληνικών σωματείων, πήγε κατά λάθος στους Τούρκους πρέσβεις που είχαν συνέδριο με τον Ερντογάν. Βεβαίως, δεν είναι πρέσβης του Ερντογάν ο άνθρωπος, Έλληνας πρωθυπουργός είναι, αλλά τέλος πάντων έγινε μια παρεξήγηση. Πάντως, αφού πήρε και το δώρο του, ένα ωραίο σκι, τους τα είπε χύμα των έντρομων Τούρκων, ώστε να μην ξαναπετάξουν ποτέ πάνω από το Αγαθονήσι.
Ακούμε τον Όμηρο και το Κάντο Χενεράλ, συνθέσεις βαγκνερικές, μεγάλου πάθους, των οποίων το μελωδικό και ρυθμικό βάθος τοποθετεί τον συνθέτη στην κορυφή της ελληνικής μουσικής. Ο Μίκης είναι ασφαλώς ο δικός μας Homme de la Nation, αλλά ταυτόχρονα είναι ασφαλώς και ο εθνικός μας συνθέτης. Στάθηκε στο μέσον της τέχνης του, ανάμεσα στο λαϊκό και το λόγιο, και έκανε μια μνημειώδη σύνθεση που τώρα φαίνεται να μας πέφτει λίγο βαριά στο στομάχι: ποιό πνευματικό εμβατήριο και ποιός Σικελιανός; Εμείς το πολύ που είμαστε ικανοί να κάνουμε είναι να σηκώσουμε τις μπάρες από τα διόδια και να ψηφίζουμε Καμίνη και Μπουτάρη. Για πιο ριζοσπαστικές πράξεις πολύ δύσκολο...
Ο Μίκης Θεοδωράκης κάθεται ήσυχα κι απλά σε μια θέση κάπου στο μέσον της αίθουσας του Μεγάρου Μουσικής. Δίπλα του, η κόρη του η Μαργαρίτα. Και όλη η κατάμεστη αίθουσα παρατηρεί σιωπηρή και σχεδόν εμβρόντητη άλλοτε τον συνθέτη και άλλοτε την ορχήστρα και τους τραγουδιστές, την Μαρία Φαραντούρη- που είναι η Σοφία Βέμπο της δικής μας εποχής- και τον στιβαρό Πέτρο Πανδή: «Ομπρός, βοηθάτε να σηκώσουμε τον ήλιο πάνω από την Ελλάδα»!
Μα τι ήλιος κι αυτός… Όλο σηκώνεται και όλο πεσμένος είναι. Γι’ αυτό, ως φαίνεται, και ο Άγγελος Σικελιανός, επειδή ήξερε τι αδιάφορα κουμάσια είμαστε εμείς οι Έλληνες, προσέθεσε με σημασία στο Πνευματικό του Εμβατήριο, που το έγραψε μετά την απελευθέρωση του 1944: «Ομπρός παιδιά και δεν βολεί μοναχός του ν’ ανέβει ο ήλιος».
Και ακολούθως τα παιδιά τον σήκωσαν τον ήλιο, πλην όμως έχασε με τον καιρό το χρώμα του, άρχισε να πρασινίζει και στο τέλος τα παιδιά που τον σήκωσαν «έγιναν κοπρίτες και διoρίστηκαν στο δημόσιο». Και ήρθε μετά ο αντιπρόεδρος του ήλιου, ο Πάγκαλος, και άρχισε τα βρισίδια. Αυτή είναι η μικρή ιστορία του ήλιου της Ελλάδας. Από τον Σικελιανό στον Πάγκαλο.
Όπως βλέπω την μάλλον μελαγχολική αίθουσα, το μάτι μου παίρνει την νεαρή τραγουδίστρια Μόνικα. Ήρθε η κοπέλα, και μπράβο της δηλαδή, να δει τι τραγουδούσανε οι συνομήλικοί της το 1973. Και θα πρέπει πολύ να προβληματίστηκε με όλον αυτόν τον έντονο και ηρωικό ρομαντισμό της μεταπολεμικής Ελλάδας. Πού να πήγε όλη αυτή η ορμή; Χάθηκε. Ο Ελύτης και ο Γκάτσος και ο Σεφέρης και όλη η περασμένη λαϊκή και αστική έξαρση μοιάζουν σαν να έχουν συγκεντρωθεί πλέον σε ένα και μόνο πρόσωπο, που έχει περάσει τα ογδόντα προ πολλού και ακόμα έχει την όρεξη να κάνει την οργάνωσή του, την Σπίθα, για να ξεσηκώσει τον κόσμο. Λες και είμαστε οι Λαμπράκηδες του '60! Είναι πολύ αισιόδοξος αυτός ο Μίκης.
Δύσκολο να κάνουμε νέο κίνημα εμείς, να κάνουμε δηλαδή ένα νέο λαϊκό πατριωτικό μέτωπο δράσης, όπως ζητάει ο Μίκης, και να φτιάξουμε μια νέα Ελλάδα. Εξάλλου το είπε και ο αντιπρόεδρος της κυβέρνησης: είμαστε κοπρίτες. Και όχι μόνον αυτό, αλλά είμαστε και ζώα, σύμφωνα με την χαριτωμένη ορολογία του και επιπλέον καταγόμαστε από τους αδαείς χωριάτες της επανάστασης του 1821! Προσέθεσε, μάλιστα, μιλώντας στην Οξφόρδη, πως αυτοί οι αγράμματοι ούτε καν ελληνικά καλά δεν μιλούσανε. Με λίγα λόγια, ήρθε η ώρα να διορθώσουμε αυτό το αίσχος, να διαλύσουμε αυτό το νεοελληνικό κράτος των αγράμματων χωρικών και να φτιάξουμε άλλο. Ποιό; Ξέρω κι εγώ; Μήπως να μπούμε στο Οθωμανικό;
Η περίπτωση Πάγκαλου δείχνει ακριβώς το σημείο στο οποίο βρισκόμαστε. Ούτε ένας εισαγγελέας δεν βρέθηκε να κάνει μια μήνυση για τα μάτια του κόσμου, ούτε ένας από τους συνδικαλιστές. Και εκτός του Βενιζέλου και του Ραγκούση, ούτε ένας δεν μίλησε από την κυβέρνηση. Μετά τι ζητάμε; Να βγούμε από την κρίση; Πώς; Με ποια ηγεσία; Με τους πολιτικούς που γλεντάνε στο Κινγκ Τζώρτζ, βρίζοντας, ή με αυτούς που χορεύουν ζεμπεκιές;
Βεβαίως δεν είναι κακό να χορεύεις, ούτε να είσαι κοσμικός και να ταξιδεύεις. Και ο Καρτάλης παπιόν φορούσε και όλο σαμπάνιες έπινε στη δεκαετία του '50, από σουαρέ σε ντινέ τον έβρισκες. Σύμφωνοι. Όμως όταν υπήρξε ανάγκη, όταν ο λαός πεινούσε και ήταν σε πρόβλημα, πήρε τα βουνά και έγινε αντάρτης. Δεν προτείνουμε, φυσικά, στους υπουργούς μας να πάρουν τα βουνά, διότι θα το παρεξηγήσουν και θα πήξει η Αράχωβα και το Καϊμακτσαλάν. Αλλά τουλάχιστον ας μην προκαλούν.
Η ορχήστρα παίζει τη σουίτα του Μίκη «‘Ένας Όμηρος», από το έργο του Ιρλανδού Μπρένταν Μπήαν. Οι Ιρλανδοί τότε ζητούσαν εθνική ανεξαρτησία και πολύ μας ταίριαζε τότε η περίπτωση, αφού κι εμείς χούντα είχαμε. Αλλά και τώρα πάλι συμβαδίζουν οι δρόμοι μας με τους Ιρλανδούς: ψάχνουμε παρέα για ανεξαρτησία και για λεφτά. Και τα δύο όμως συγχρόνως δύσκολα τα βρίσκεις. Κάτι πρέπει να μπει σε δεύτερη μοίρα…
Ήρθαμε στο Μέγαρο Μουσικής να ακούσουμε Θεοδωράκη. Διότι πού να τον ακούσουμε; Στα στάδια και στου Καραϊσκάκη; Μεγάλωσε ο άνθρωπος, δεν μπορεί πιά να τρέχει σαν έφηβος. Είδατε τι έπαθε και ο Γιώργος με τα συνεχή του ταξίδια στο εξωτερικό. Μπέρδεψε τις ημερομηνίες και αντί να συναντήσει τους προέδρους των ελληνικών σωματείων, πήγε κατά λάθος στους Τούρκους πρέσβεις που είχαν συνέδριο με τον Ερντογάν. Βεβαίως, δεν είναι πρέσβης του Ερντογάν ο άνθρωπος, Έλληνας πρωθυπουργός είναι, αλλά τέλος πάντων έγινε μια παρεξήγηση. Πάντως, αφού πήρε και το δώρο του, ένα ωραίο σκι, τους τα είπε χύμα των έντρομων Τούρκων, ώστε να μην ξαναπετάξουν ποτέ πάνω από το Αγαθονήσι.
Ακούμε τον Όμηρο και το Κάντο Χενεράλ, συνθέσεις βαγκνερικές, μεγάλου πάθους, των οποίων το μελωδικό και ρυθμικό βάθος τοποθετεί τον συνθέτη στην κορυφή της ελληνικής μουσικής. Ο Μίκης είναι ασφαλώς ο δικός μας Homme de la Nation, αλλά ταυτόχρονα είναι ασφαλώς και ο εθνικός μας συνθέτης. Στάθηκε στο μέσον της τέχνης του, ανάμεσα στο λαϊκό και το λόγιο, και έκανε μια μνημειώδη σύνθεση που τώρα φαίνεται να μας πέφτει λίγο βαριά στο στομάχι: ποιό πνευματικό εμβατήριο και ποιός Σικελιανός; Εμείς το πολύ που είμαστε ικανοί να κάνουμε είναι να σηκώσουμε τις μπάρες από τα διόδια και να ψηφίζουμε Καμίνη και Μπουτάρη. Για πιο ριζοσπαστικές πράξεις πολύ δύσκολο...
Δεν υπάρχουν σχόλια:
Δημοσίευση σχολίου